Centrale Raad van Beroep, 30-01-2015, ECLI:NL:CRVB:2015:227, 13-2691 AOW

Tussen partijen is niet in geschil dat de bij het bestreden besluit gehandhaafde toepassing van artikel 8b, eerste lid, van de AOW heeft geleid tot aantasting van een door artikel 1 van het Eerste Protocol beschermd eigendomsrecht.

Wel is tussen partijen in geschil of de bij het bestreden besluit gehandhaafde toepassing van artikel 8b van de AOW voldoet aan de in artikel 1 van het Eerste Protocol besloten liggende voorwaarden voor de rechtvaardiging van een aantasting van het eigendomsrecht. In dit kader moet worden bezien of de aantasting bij wet is voorzien. Verder dient te worden getoetst of de aantasting van het eigendomsrecht een legitieme doelstelling heeft in het algemeen belang en of er een behoorlijk evenwicht is behouden tussen de eisen van het algemeen belang van de samenleving en de bescherming van de fundamentele rechten van het individu, een en ander onder erkenning van een ruime beoordelingsmarge die de Staat heeft bij de hantering van deze criteria. Aan het proportionaliteitsvereiste wordt niet voldaan als het individu door de aantasting van het eigendomsrecht een onevenredig zware last (‘an individual and excessive burden’) moet dragen.

De door appellant aangevochten aantasting van zijn recht op ouderdomspensioen is bij wet voorzien. Deze aantasting volgt immers direct uit toepassing van het dwingendrechtelijke artikel 8b van de AOW.

Voor artikel 8b van de AOW per 1 juli 2009 in werking trad, werd er ingevolge de Wet socialezekerheidsrechten gedetineerden (Wsg) onderscheid gemaakt tussen aan de ene kant degenen die in aanmerking komen voor een AOW-ouderdomspensioen, en aan de andere kant degenen die in aanmerking zouden zijn gekomen voor een uitkering op grond van een andere sociale zekerheidswet, indien hen niet rechtens hun vrijheid was ontnomen. Tot dat moment voorzag de AOW namelijk niet in het beëindigen of het niet ontstaan van het recht op ouderdomspensioen over periodes waarin gewezen verzekerden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt rechtens hun vrijheid is ontnomen.

Uit de Memorie van Toelichting bij artikel 8b van de AOW (Kamerstukken II, 31525, nr. 3) is af te leiden dat de wetgever ervoor heeft gekozen om het onder punt 4.2.5 beschreven onderscheid tussen de AOW en andere sociale zekerheidswetten op te heffen, omdat het de bedoeling van de wetgever is dat voortaan in beginsel niemand aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen nog vermogen op kan bouwen dankzij uit de collectieve middelen bekostigde uitkeringen. Dit is een legitiem doel dat mede kan worden nagestreefd door toepassing van artikel 8b van de AOW. Er is dan ook geen grond om de toepassing van artikel 8b van de AOW in het kader van een toetsing aan artikel 1 van het Eerste Protocol anders te beoordelen dan de toepassing van de Wsg. Daar doet niet aan af dat AOW-ouderdomspensioenen een ander karakter hebben dan uitkeringen op grond van de andere sociale zekerheidswetten. Appellant benadrukt dat hij zijn hele arbeidzame leven premies heeft betaald voor de verzekering voor de AOW. Met betrekking hiertoe wordt overwogen dat de AOW is gebaseerd op een omslagstelsel. Met de premies voor de AOW die appellant gedurende zijn arbeidzame leven heeft betaald, zijn derhalve ouderdomspensioenen bekostigd van verzekerden voor de AOW die de pensioengerechtigde leeftijd eerder hebben bereikt dan appellant. Een ouderdomspensioen voor appellant zou moeten worden bekostigd uit de premies voor de AOW die worden opgebracht door de huidige generaties werkenden en uit andere collectieve middelen. Gelet op de beweegredenen van de wetgever en de ruime beoordelingsmarge die de Staat in deze toekomt, kan niet staande worden gehouden dat aan artikel 8b van de AOW een onevenwichtige afweging ten grondslag ligt tussen de gediende gemeenschapsbelangen en het ingeroepen fundamentele recht, dan wel dat er geen redelijke proportionaliteitsrelatie bestaat tussen de gekozen middelen en het beoogde doel. Bij eerdere uitspraken oordeelde de Raad in gelijke zin. In dit verband wordt herinnerd aan ECLI:NL:CRVB:2013:BZ9462 en ECLI:NL:CRVB:2014:116. Van feiten of omstandigheden die meebrengen dat toepassing van artikel 8b van de AOW voor tbs’ers zoals appellant leidt tot een ‘individual and excessive burden’ is niet gebleken. Daarbij wordt aangetekend dat indien alsnog een AOW-ouderdomspensioen aan appellant zou worden toegekend over een periode waarin hij in een tbs-kliniek verblijft, dit ertoe kan leiden dat appellant alsnog een (hoge) eigen bijdrage voor de AWBZ verschuldigd wordt.

Appellant betoogt dat de positie van degenen die net als hij wegens tbs in een tbs-kliniek verblijven, verschilt van de positie van degenen die anderszins rechtens hun vrijheid is ontnomen, en dat hij voor de toepassing van de AOW op grond van de hem opgelegde tbs ongerechtvaardigd wordt benadeeld ten opzichte van gewezen verzekerden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en die niet rechtens hun vrijheid is ontnomen, en meer in het bijzonder ten opzichte van pensioengerechtigden die in een AWBZ-instelling verblijven. In dit verband heeft appellant het standpunt ingenomen dat het bestreden besluit strijdig is met het verbod op discriminatie dat is opgenomen in artikel 14 van het EVRM. Artikel 14 van het EVRM luidt in de Nederlandse vertaling:

Met betrekking tot het beroep dat appellant doet op artikel 14 van het EVRM wordt allereerst overwogen dat indien de bij het bestreden besluit gehandhaafde toepassing van artikel 8b, eerste lid, van de AOW binnen het toepassingsbereik valt van artikel 1 van het Eerste Protocol, dit impliceert dat appellant in dit geding ook een beroep toekomt op het accessoire discriminatieverbod van artikel 14 van het EVRM. Verder komt appellant hoe dan ook een beroep toe op artikel 1 van het Twaalfde Protocol bij het EVRM en op artikel 26 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (IVBPR), waarin discriminatieverboden zijn opgenomen die in hoofdzaak gelijk zijn aan het discriminatieverbod van artikel 14 van het EVRM. Een uitdrukkelijke toetsing aan artikel 1 van het Twaalfde Protocol bij het EVRM en aan artikel 26 van het IVBPR blijft in dit geding achterwege, omdat appellant er geen uitdrukkelijk beroep op heeft gedaan en er geen grond is om bij de toetsing aan deze verdragsbepalingen strengere maatstaven aan te leggen dan bij de toetsing aan artikel 14 van het EVRM.

Appellant doet een beroep op de ‘open norm’ van artikel 14 van het EVRM. Van een direct of indirect als verdacht ‘benoemd’ onderscheid, zoals onderscheid naar geslacht, ras of godsdienst is geen sprake. Dat appellant een beroep doet op de ‘open norm’ impliceert dat een zogenoemde ‘weighty reasons’ toets niet aan de orde is.

Bij de beoordeling van het beroep dat appellant doet op artikel 14 van het EVRM kan worden gezegd dat er geen sprake is van een ongelijke behandeling van gelijke gevallen, omdat aan appellant tbs is opgelegd en hij in een tbs-kliniek verblijft. Zijn situatie onderscheidt zich in zoverre wezenlijk van de situatie van gewezen verzekerden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en die niet rechtens hun vrijheid is ontnomen, aangezien laatstgenoemden in beginsel volledig zelfstandig moeten voorzien in de kosten van hun levensonderhoud en onderdak. De situatie van appellant onderscheidt zich verder eveneens wezenlijk van de situatie van pensioengerechtigden die in een AWBZ-instelling verblijven, aangezien laatstgenoemden in de regel een (hoge) eigen bijdrage voor de AWBZ verschuldigd zijn.

Ook kan bij de beoordeling van het beroep dat appellant doet op artikel 14 van het EVRM worden volstaan met de overweging dat zo al kan worden aangenomen dat er sprake is van een ongelijke behandeling van vergelijkbare gevallen, er een redelijke en objectieve rechtvaardiging bestaat voor het gemaakte onderscheid. Een regeling die voorziet in het beëindigen of het niet ontstaan van het recht op ouderdomspensioen over periodes waarin gewezen verzekerden die de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt rechtens hun vrijheid is ontnomen, is immers een geschikt en passend middel om te voorkomen dat iemand aan wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen, vermogen op kan bouwen dankzij uit de collectieve middelen bekostigde uitkeringen. Daarbij heeft de wetgever, zonder de hem toekomende ruime beoordelingsmarge te overschrijden, ervoor kunnen kiezen om in artikel 1, eerste lid, aanhef en onder e, van de AOW, met betrekking tot vormen van vrijheidsontneming die zowel kenmerken hebben van een strafrechtelijke sanctie of maatregel als van een ziekenhuisopname, slechts een beperkt aantal uitzonderingen op te nemen op het in artikel 8b van de AOW neergelegde uitgangspunt dat wie rechtens zijn vrijheid is ontnomen geen recht heeft op een ouderdomspensioen op grond van die wet.

Dat de positie van tbs’ers die in een tbs-kliniek verblijven verschilt van de positie van degenen die anderszins rechtens hun vrijheid is ontnomen, doet niets af aan wat is overwogen onder 4.3.4 en 4.3.5.

Volgens appellant had de wetgever ten minste moeten kiezen voor een minder bezwarend middel om zijn doeleinden na te streven dan een regeling die voorziet in een volledige uitsluiting van het recht op een AOW-ouderdomspensioen over periodes van verblijf in een tbs-kliniek. Bijvoorbeeld door een regeling tot stand te brengen die slechts voorziet in een korting op het AOW-ouderdomspensioen voor kost en inwoning over periodes van verblijf in een tbs-kliniek. Voor zover appellant hiermee een beroep heeft willen doen op het subsidiairiteitsbeginsel, wordt overwogen dat in dit geding niet van belang is of de wetgever zijn doelstellingen ook had kunnen bereiken met een voor appellant minder bezwarende regeling, omdat artikel 14 van het EVRM niet verplicht tot een subsidiairiteitstoetsing door de rechter. Het gaat de rechtsvormende taak van de Nederlandse rechter te buiten om bij een toetsing als hier aan de orde een strengere maatstaf aan te leggen dan nodig is om de door het EVRM gegarandeerde minimumbescherming te realiseren. Een dergelijke toetsing zou namelijk leiden tot een niet te legitimeren inbreuk op de voor de Nederlandse rechtsorde cruciale scheiding der machten.

5. Op basis van wat hiervoor onder 4.1 tot en met 4.3.7 is overwogen wordt geconcludeerd dat het bestreden besluit niet leidt niet tot een schending van artikel 1 van het EP en artikel 14 van het EVRM. Dit betekent dat het hoger beroep van appellant strandt en dat de aangevallen uitspraak moet worden bevestigd.

6. Voor een proceskostenveroordeling is geen grond.