Rechtbank Den Haag, 01-05-2019, ECLI:NL:RBDHA:2019:4233, C/09/540872 / HA ZA 17-1048

Team handel

zaaknummer / rolnummer: C/09/540872 / HA ZA 17-1048

Vonnis van 1 mei 2019

in de zaak van

eiseressen,

advocaat mr. Ch. Samkalden te Amsterdam,

tegen

gedaagden,

advocaat mr. W.I. Wisman te Den Haag.

Eiseressen zullen gezamenlijk eiseressen worden genoemd en individueel respectievelijk [eiseres 1] , [eiseres 2] , [eiseres 3] en [eiseres 4] . Gedaagden zullen gezamenlijk gedaagden worden genoemd en individueel respectievelijk RDS, SPNV, STTC en SPDC.

1.1. Het verloop van de procedure blijkt uit:

- de dagvaarding van 28 juni 2017 met producties 1 tot en met 269;

- de conclusie van antwoord met producties 1 tot en met 204;

- het vonnis waarbij een meervoudige comparitie van partijen is bepaald;

- de conclusie van eis in het exhibitie-incident met producties 1 tot en met 3;

- de akte houdende overlegging producties (205 en 206) van gedaagden;

- de conclusie van antwoord in het exhibitie-incident met één productie (207);

- de akte overlegging producties (270 t/m 291, en een addendum bij productie 34) van eiseressen;

- het proces-verbaal van de meervoudige comparitie van partijen van 12 februari 2019.

1.2. Het proces-verbaal is met instemming van partijen buiten hun aanwezigheid opgemaakt. Zij zijn in de gelegenheid gesteld om binnen twee weken na toezending van het proces-verbaal opmerkingen van feitelijke aard daarover te maken. Eiseressen hebben bij brief van 14 maart 2019 en gedaagden bij brief van 13 maart 2019 van deze gelegenheid gebruik gemaakt. Deze brieven maken deel uit van het procesdossier en het vonnis wordt gewezen met inachtneming van deze brieven, voor zover het correcties van feitelijke aard betreft.

2.1.1 [eiseres 1] is de weduwe van dr. [A] ( [A] ) , die in januari 1994 was benoemd tot Honourable Commissioner van het ministerie van Handel, Industrie en Toerisme van de provincie Rivers State en die in die functie functioneerde als schakel tussen de Ogoni en de Nigeriaanse autoriteiten.

2.1.2 [eiseres 2] is de weduwe van [B] , die vanaf de oprichting een prominent lid was van MOSOP (zie hierna onder 2.13) en NYCOP (zie ook onder 2.13).

2.1.3 [eiseres 3] is de weduwe van [C] , die zich in 1993 had aangesloten bij NYCOP.

2.1.4 [eiseres 4] is de weduwe van [D] , die zich in 1993 had aangesloten bij MOSOP.

2.2. Shell Petroleum N.V. (SPNV) is de rechtsopvolger onder algemene titel van N.V. Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij (Royal Dutch). Royal Dutch en de rechtspersoon naar Engels recht The Shell Transport and Trading Company Limited (STTC) waren in de voor deze procedure relevante periode, 1990-1995 (hierna: “de relevante periode” of “1990-1995”), de moedermaatschappijen van de Shell-groep (Group Parent Companies). Royal Dutch en STTC – hierna ook tezamen ‘de moedermaatschappijen’ – werkten samen op grond van een in 1907 gesloten overeenkomst.

2.3. Royal Dutch en STTC hielden de aandelen in de houdstermaatschappijen van de Shell-groep (de Group Holding Companies), waartoe onder meer SPNV en de rechtspersoon naar Engels recht Shell Petroleum Company Ltd (SPCo) behoorden. De Group Holding Companies hielden de aandelen van de werkmaatschappijen binnen de Shell-groep, waaronder Shell Petroleum Development Company of Nigeria Ltd (SPDC), een rechtspersoon naar Nigeriaans recht.

2.4. SPDC is de voortzetting van Shell D’Arcy, dat in 1938 in Nigeria een vergunning verkreeg om naar olie te zoeken. In april 1956 werd de naam van dit bedrijf gewijzigd in Shell-BP Petroleum Development Company of Nigeria Limited. In december 1979 is de naam van dit bedrijf opnieuw gewijzigd in haar huidige naam SPDC. SPCo hield in de relevante periode 99,9% van de aandelen in SPDC; SPNV hield in deze periode 0,1% van de aandelen in SPDC.

2.5. De rechtspersoon naar Engels recht Royal Dutch Shell plc (RDS) is sinds een herstructurering in 2005 de (enige) moedervennootschap van de Shell-groep. Deze herstructurering omvatte onder meer een fusie, waarbij Royal Dutch is opgegaan in SPNV. RDS is bovenaan de Shell-groep geplaatst en heeft geen verplichtingen van andere vennootschappen binnen de Shell-groep overgenomen.

2.6. Naast de Group Parent Companies, de Group Holding Companies en de werkmaatschappijen behoorden in de relevante periode tot de Shell-groep ook Service Companies, waaronder Shell Internationale Petroleum Maatschappij B.V. (SIPM) en de rechtspersoon naar Engels recht Shell International Petroleum Company Limited (SIPC). Deze Service Companies voorzagen de Shell-groep van advies en expertise, bijvoorbeeld op het gebied van ingenieurswerk, geofysica, geologie, veiligheid en public affairs.

2.7. Tussen de Group Parent Companies bestond op organisatorisch niveau een overlegorgaan, aangeduid als de “Conference”. In de Conference kwamen de leden van de Raad van Commissarissen en de Directie van Royal Dutch en de Board of Directors van STTC bijeen. Daarnaast kende de Shell-groep het zogenoemde Comité van Directeuren (het CMD). Dit was een gemeenschappelijk, informeel college ingesteld door de Raden van Beheer van de Group Holding Companies. Ieder lid van het CMD was hetzij lid van de Directie van Royal Dutch, hetzij lid van de Board of Directors van STTC en lid van de Raden van Beheer van beide Group Holding Companies.

2.8. SPDC was en is thans nog operator in een in april 1973 opgerichte Nigeriaanse joint venture zonder rechtspersoonlijkheid die actief is in het opsporen, produceren en transporteren van aardolie en aardgas. De verhoudingen binnen de joint venture zijn in de loop der tijd gewijzigd. In de relevante periode had SPDC een belang van 30%. De rechtspersoon naar Nigeriaans recht Nigerian National Petroleum Company (NNPC) had een belang van 55%. Elf en Agip hadden een belang van 10% respectievelijk 5%. Binnen de joint venture waren in de relevante periode de taken als volgt verdeeld: de operator bereidde de werkprogramma’s en budgetten voor en de partners in de joint venture leverden op cash calls het kapitaal voor de werkzaamheden van de operator, die tevens verantwoordelijk was voor alle aspecten van oliewinning en -exploitatie van de joint venture. De joint venture had een Operating Committee (OPCOM), bestaande uit zes vertegenwoordigers van NNPC, vier vertegenwoordigers van SPDC, een vertegenwoordiger van Elf en een vertegenwoordiger van Agip. OPCOM was verantwoordelijk voor het algemene toezicht, de leiding en het bestuur van alles wat de joint venture betrof, waaronder het goedkeuren, aanpassen of verwerpen van voorgenomen besluiten over projecten en begrotingen.

2.9. De joint venture won onder meer olie in Ogoniland. Zij exploiteerde daar in ieder geval tot 1993 twaalf olievelden met 116 putten, vijf flow stations, verschillende manifolds en pijpleidingen.

2.10. SPDC had in 1990-1995 beveiligers in dienst, die geen vuurwapens mochten dragen. Daarnaast werden het personeel en de bezittingen van de joint venture beveiligd door reguliere politie (supernumerary police SPY, in de volksmond ook aangeduid als Shell police) en dog handlers. Deze politiefunctionarissen, die in dienst waren van de Nigeria Police Force, waren vaak langdurig verbonden aan bedrijven, die daar op grond van artikel 18, lid 4, van de Nigeriaanse Police Act een vergoeding voor betaalden aan de Nigeriaanse overheid. Ook betaalden deze bedrijven het salaris van deze politiefunctionarissen.

2.11. In 1985 is Major-General [E] door middel van een staatsgreep in Nigeria aan de macht gekomen. Hij is in augustus 1993 afgetreden. Na een interim regering onder [F] , is generaal [G] ( [G] ) in november 1993 aan de macht gekomen met een staatsgreep. Hij was staatshoofd van Nigeria tot zijn dood in 1998.

2.12. In oktober 1990 protesteerden bewoners van Umuechem, een dorp net buiten Ogoniland, tegen gebrekkige elektriciteits- en watervoorzieningen in Umuechem en het ontbreken van een redelijke vergoeding voor de onteigening en exploitatie van hun land. Nadat de divisional manager east van SPDC, [H] ( [H] ), op 29 oktober 1990 aan de Nigeriaanse Commissioner of Police had gevraagd om “security protection (preferably by Mobile Police Force)”, trad de Mobile Police Force (MOPOL) op 31 oktober 1990 op tegen de demonstranten in Umuechem. Daarbij vielen tientallen doden en vele gewonden. 495 huizen werden in brand gestoken.

2.13. In 1990 is de Movement for the Survival of the Ogoni People (MOSOP) opgericht door [I] ( [I] ). MOSOP protesteerde tegen de oliewinning in Ogoniland. Haar programma is neergelegd in de in 1991 opgestelde Ogoni Bill of Rights. MOSOP richtte zich op meer politieke autonomie van Ogoniland, een rechtvaardige vergoeding voor het gebruik van Ogoniland en de zich daarin bevindende grondstoffen en herstel van de schade die is ontstaan door olie-exploitatie. Later, in 1993, werden organisaties opgericht die fungeerden onder de paraplu van MOSOP. Eén daarvan was de jeugdbeweging National Youth Council of Ogoni People (NYCOP).

2.14. Op 20 en 21 juli 1992 demonstreerden Ogoni bij de Bonny Terminal, een door de joint venture in Ogoniland geëxploiteerde flow station. Het Nigeriaanse Rapid Intervention Force heeft toen ingegrepen. Daarbij is een dode gevallen en zijn twee anderen zwaargewond geraakt.

2.15. Op 30 november 1992 heeft MOSOP de oliemaatschappijen die op dat moment werkzaam waren in Ogoniland, waaronder SPDC, een demand notice gezonden met een verzoek om betaling binnen dertig dagen van USD 10 miljard en onderhandelingen over toekomstige oliewinning met afgevaardigden van de Ogoni. Zou hieraan niet worden tegemoetgekomen, dan ging de demand notice uit van een volledige stopzetting van alle activiteiten van deze oliemaatschappijen in Ogoniland en hun volledige terugtrekking uit Ogoniland.

2.16. Tijdens een rally op 4 januari 1993 heeft [I] een toespraak gehouden waarin hij Shell persona non grata verklaarde en opriep om te vechten voor de rechten van de Ogoni.

2.17. In januari 1993 heeft de joint venture zich teruggetrokken uit Ogoniland vanwege een toename van geweld, waaronder bedreigingen van haar staf en aanvallen op haar installaties. De joint venture zette wel de werkzaamheden voort aan de Trans Niger Pipeline (TMP), die op dat moment door Willbros West Africa (Willbros) door Ogoniland werd aangelegd. MOSOP en de lokale bevolking protesteerden tegen de aanleg van de TMP. Bij brief van 7 april 1993 aan Willbros protesteerden zij tegen de aanwezigheid van het leger in Ogoniland. Op 30 april 1993 vond een confrontatie plaats tussen het Nigeriaanse leger en Ogoni-demonstranten, waarop SPDC en Willbros op 3 mei 1993 besloten om de werkzaamheden aan de TMG op te schorten. Op 4 mei 1993 schreef [H] aan [J] , de gouverneur van Rivers State en oud-medewerker van Shell:

“I regret to inform you that work on the Bomu end of the line has been forced to stop because of some community intervention. (…) We humbly request the usual assistance of his Excellency to enable the project to proceed.”

Op 4 mei 1993 beëindigde een Nigeriaanse legereenheid de protesten bij de TMG. Daarbij vond één van de demonstranten de dood.

2.18. Op 15 mei 1993 en 8 juni 1993 vonden gesprekken plaats tussen [I] enerzijds en SPDC anderzijds, in de persoon van [H] en [K] , op dat moment de general business manager van SPDC ( [K] ). In deze gesprekken vroeg [I] SPDC de Ogoni-zaak te ondersteunen. In het door SPDC opgestelde verslag van het eerste gesprek staat dat [I] heeft gezegd:

“(…) that most of the issues were political and regretted that SPDC was being used as a scape goat. He claimed that his tactics were the only way to arouse public opinion (local and international) and attract Govt attention.”

In het verslag van het tweede gesprek staat over de uitlatingen van [I] :

“He was very apologetic for the “terrible things” he claimed to be doing to Shell particularly on the international scene. He felt that not all of that was deserved but he had no alternative instrument to use effectively for his campaign.”

2.19. In januari 1994 trad [L] ( [L] ) aan als directeur van SPDC. Hij stuurde wekelijks en soms vaker vertrouwelijke notities, Nigeria Updates genoemd, aan medewerkers van de Service Company SIPC te Londen, met een kopie aan de Service Company SIPM te Den Haag.

2.20. In een inter office memo van [M] , head of intelligence and surveillance East van SPDC ( [M] ) van 25 februari 1994 is vermeld dat [M] het team van [N] ( [N] ), commandant van de Rivers State Internal Security Task Force (RSISTF) een extra toelage heeft betaald namens SPDC:

“as a show of gratitude and motivation for a sustained favourable disposition towards SPDC in future assignments”

2.21. Op 21 april 1994 kondigde het Nigeriaanse regime het actieplan Operation Restore Order in Ogoniland aan. Deze operatie werd uitgevoerd door de RSISTF en werd geleid door haar commandant [N] .

2.22. Op 21 mei 1994 werden vier traditionele Ogoni-leiders, [O] , [P] , [Q] en [R] , gedood tijdens rellen die uitbraken bij een bijeenkomst in Giokoo, een dorp in Ogoniland. Deze bijeenkomst was bedoeld als ontvangst van twee “zonen van Gokana”, waaronder [A] .

2.23. Op 22 mei 1994 hield luitenant-kolonel [S] , de militaire gouverneur van Rivers State, een persconferentie waarin hij een deel van MOSOP verantwoordelijk hield voor het doden van de vier Ogoni-leiders en liet weten dat hij opdracht had gegeven om de voor de dood verantwoordelijken binnen MOSOP te arresteren.

2.24. In mei 1994 zijn onder meer [I] , [A] , [B] en [D] gearresteerd en gedetineerd. [C] is in oktober 1994 gearresteerd en gedetineerd.

2.25. Op 4 november 1994 is het Ogoni Civil Disturbances Special Tribunal (het tribunaal) opgericht met, zoals later bleek, als taak de berechting van de personen verdacht van de moord op de Ogoni-leiders.

2.26. Op 28 januari 1995 is de eerste groep verdachten, waaronder [A] en [B] , voor het tribunaal in staat van beschuldiging gesteld. [I] behoorde ook tot deze groep verdachten. Begin februari 1995 begon het proces tegen de eerste groep verdachten.

2.27. Op 28 februari 1995 is een tweede groep verdachten, waaronder [C] en [D] , voor hetzelfde tribunaal als de eerste groep van verdachten in staat van beschuldiging gesteld. Eind maart 1995 begon het proces voor ditzelfde tribunaal tegen de tweede groep verdachten.

De twee processen voor het tribunaal – tegen de eerste en tweede groep verdachten – worden hierna ook tezamen aangeduid als ‘het proces’.

2.28. In februari 1995 is [eiseres 1] enige tijd gedetineerd geweest. [eiseres 2] is een dag vastgehouden toen zij haar gedetineerde echtgenoot bezocht. Later, op 11 november 1995, nadat haar echtgenoot ter dood was gebracht, is [eiseres 2] gearresteerd en ruim acht uur vastgehouden.

2.29. Er was in 1995 wereldwijd aandacht voor het tribunaal, dat (deels) werd bijgewoond en geobserveerd door verschillende waarnemers en vertegenwoordigers van non-gouvernementele organisaties. Deze waarnemers en organisaties hebben vraagtekens gezet bij de onafhankelijkheid van het tribunaal en de eerlijkheid van het proces. SPDC en de Shell-groep zijn van verschillende kanten opgeroepen om te interveniëren in het proces.

2.30. In een binnen de Shell-groep verspreide Q&A over de Nigeria Issue van 16 mei 1995 is als antwoord op de vraag waarom Shell niet intervenieerde, vermeld:

“As commercial organisations, Shell companies cannot, nor should not, interfere. Such legal matters are the concern of a country’s people and their government. Neither the government nor critics of Shell companies would tolerate interference in a country’s internal affairs by a business. Shell does wish Mr. [I] to be correctly treated and have access to proper legal and healthcare facilities.

(…)

We have openly expressed our concern about the situation in Nigeria. SPDC must operate within existing national law and endeavour to operate in a socially responsible manner. As a commercial organisation the company has no right to step outside its business interests and act as arbiter of Nigeria’s moral, social or political conduct. However, SPDC will speak up for the safety of its staff if they are put in danger.”

2.31. In juni 1995 is het rapport Nigeria Fundamental Rights Denied. Report of the Trial of [I] and Others van [T] verschenen. [T] had een deel van het proces tegen de eerste en tweede groep verdachten bijgewoond, als afgevaardigde van de Law Society of England and Wales en de Bar Human Rights Committee of England and Wales en met steun van ARTICLE 19, the International Centre Against Censorship, een human rights organisatie. In de samenvatting van de conclusies van zijn rapport heeft [T] onder meer geschreven:

“2.1 No sensible person could either doubt the seriousness of the Giokoo killings or challenge the right of the Nigerian authorities to investigate and try offences relating to them before an independent and impartial tribunal. However, I believe that the proceedings before the tribunal that has been specially appointed to try the case violate a number of the fundamental rights of the defendants which are guaranteed both by the Nigerian Constitution and by international human rights instruments to which Nigeria is a party.

(…)

2.4 The proceedings before the tribunal are in breach of fundamental rights in that:

(1) The tribunal is not independent of the government.(…)

(2) The tribunal has made some rulings favourable to the defence. (…) But, overall, it has behaved in a way which strongly suggests that it is biased in favour of the Federal Military Government and the prosecution. (…)

(...)

2.6 In assessing the overall fairness and legality of a trial one does not simple count up the rights denied and those upheld in order to make a purely numerical comparison. It is my view that the breaches of fundamental rights I have identified are so serious as to arouse grave concern that any trial before this tribunal will be fundamentally flawed and unfair.

2.7 I am also particularly concerned about two further aspects of the case. The first is the apparent influence of the Lt-Col [N] , an officer against whom grave allegations of human rights abuses have been made. In my view his insistence on arranging and attending defense conferences is bound to inhibit the preparation of the defense. His uninvited presence at my own meeting with prosecution counsel must give rise to fears that their independence has been compromised. There is also reason to suspect that he has private access to members of the tribunal.”

[T] heeft in zijn rapport zorgen geuit ten aanzien van het beschikbare bewijs en aandacht gevraagd voor een aantal punten, waaronder:

“The two principal witnesses against [I] have now sworn affidavits claiming that they were bribed to give false evidence.”

2.32. In juli 1995 is het rapport van Human Rights Watch, getiteld Nigeria. The Ogoni Crisis: A Case Study Of Military Repression In Southeastern Nigeria verschenen. Dit rapport is kritisch over de onafhankelijkheid van het tribunaal en de eerlijkheid van het proces voor het tribunaal. In dit rapport is onder meer opgenomen dat twee getuigen, [U] ( [U] ) en [V] ( [V] ), hebben verklaard dat zij zijn omgekocht en dat SPDC daarbij betrokken was, hetgeen zowel de aanklager als SPDC hebben ontkend.

2.33. Op 15 september 1995 is het rapport van Amnesty International verschenen, getiteld Nigeria. The Ogoni trials and detentions. Daarin staat onder meer:

“In the trials of [I] and others, the tribunal, appointed by Nigeria’s military government, is neither independent nor impartial. It has shown itself biased in favour of the prosecution at key stages, and the defence team, headed by Nigeria’s leading civil rights lawyers, has withdrawn from the trials in protest.

Amnesty International believes that at least three of the defendants – [I] , [W] and Dr [A] – are prisoners of conscience, imprisoned because of the non-violent expression of their political views, and is calling for immediate and unconditional release. (…)”

In dit rapport is betoogd dat de arrestaties en detentie van de verdachten is ingegeven door politieke motieven en dat het tribunaal niet onafhankelijk is van het Nigeriaanse militaire regime. Bij de beschrijving van het proces vermeldt dit rapport dat key prosecution witnesses zouden zijn omgekocht.

2.34. Op 30 en 31 oktober 1995 heeft het tribunaal het doodvonnis uitgesproken tegen negen verdachten. Deze Ogoni 9, waaronder de echtgenoten van eiseressen, werden veroordeeld tot death by hanging. De andere zes verdachten zijn vrijgesproken.

2.35. Naar aanleiding van het doodvonnis heeft Shell op 2 november 1995 het volgende persbericht uitgegeven:

“(…) Throughout the trial a number of respected organisations and campaigners raised questions over the fairness of the trial procedure. There are now demands that Shell should intervene, and use its perceived “influence” to have the judgement overturned.

This would be dangerous and wrong.

[I] and his co-defendants were accused of a criminal offence. A commercial organisation like Shell cannot and must never interfere with the legal process of any sovereign state. Those who call on us to do so might well be the first to criticise in any situation where that intervention did not suit their agenda. Any government, be it in Europe, North America or elsewhere, would not tolerate this type of interference by business. But what Shell has said, repeatedly and publicly, is that, while it does not agree with [I] ’s approach or opinions, it nevertheless recognises his right to hold and air his views, and that he is entitled to due legal process and medical support.(…)”

2.36. Op 8 november 1995 heeft [X] , de toenmalige voorzitter van het CMD, namens de Shell-groep in een brief aan [G] gevraagd om uit humanitaire overwegingen de executies niet uit te voeren.

2.37. Een persbericht van 8 november 1995 van SPDC houdt onder meer het volgende in:

“However, we believe that to interfere in the process, either political or legal, here in Nigeria would be wrong. A large multinational company such as Shell cannot and must not interfere with the affairs of any sovereign state. These principles, in which we strongly believe, are embedded in Shell’s Statement of General Business Principles. The very campaigners who are calling on us today to intervene may well be the first to criticise us in any other situation where intervention does not suit their agenda.”

2.38. Op 8 november 1995 heeft de Provisional Ruling Council (PRC), voorgezeten door [G] , de doodvonnissen bekrachtigd. De Ogoni 9 zijn op 10 november 1995 ter dood gebracht door ophanging.

2.39. Op 11 november 1995 hebben SPDC en Nigeria overeenstemming bereikt over het zogenoemde “NLNG-project”. Nigeria Liquid Natural Gas (NLNG) is een in mei 1989 opgerichte rechtspersoon met als doel de productie van liquified natural gas (LNG). Aandeelhouders in NLNG waren (en zijn) NNPC, Shell Gas B.V., Total LNG Nigeria Ltd en Eni S.p.A. De aandelen in Shell Gas BV werden gehouden door Royal Dutch. In 1995 vonden onderhandelingen plaats over onder meer de operationele activiteiten van NLNG, de inrichting van joint venture overeenkomsten en de financiering van de joint venture door de betrokken partijen. Enige tijd later, in december 1995 is de bereikte overeenstemming over het NLNG project wereldkundig gemaakt.

2.40. Op 12 november 1995 is Nigeria geschorst door de Commonwealth. Het Verenigd Koninkrijk en verschillende andere landen hebben hun ambassadeurs uit Nigeria teruggetrokken. De Wereldbank heeft zich teruggetrokken uit het NLNG-project vanwege de politieke situatie in Nigeria.

2.41. In een persbericht van de Shell-groep van 19 november 1995 is onder meer vermeld:

“First, did discreet diplomacy fail? Perhaps we should ask instead why the worldwide protests failed. Our experience suggests that quiet diplomacy offered the very best hope for [I] . Did the protesters understand the risk they were taking? Did the campaign become more important than the cause?”

2.42. Op 20 november 1995 heeft de Europese Unie de executies van de Ogoni 9 veroordeeld, met bevestiging van maatregelen tegen Nigeria uit 1993. Daarnaast heeft de Europese Unie een embargo op (handel in) wapens, munitie en militaire uitrusting ingevoerd en de ontwikkelingssamenwerking met Nigeria opgeschort.

2.43. Op 8 november 1996 zijn Royal Dutch en STTC door nabestaanden van de Ogoni 9, waaronder nabestaanden van [I] , in rechte betrokken in de Verenigde Staten (de Wiwa-procedure). In 2001 is ook [L] door deze nabestaanden in rechte betrokken en in 2003 SPDC. De zaken werden aangebracht onder de Amerikaanse Alien Torts Claims Act (ATCA) en de Torture Victim Protection Act en – voor wat betreft Royal Dutch en SPDC – onder de Racketeer Influenced and Corrupt Organisations Act (RICO). Na de discovery fase, heeft de District Court of Southern New York zich op 23 april 2009 bevoegd verklaard, waarna op 26 mei 2009 de inhoudelijke behandeling van de zaak is begonnen. Deze zaak is op 8 juni 2009 geëindigd met een schikking van USD 15,5 miljoen, waarmee onder andere een trustfonds is opgezet voor de Ogoni-bevolking.

2.44. Op 1 september 2002 heeft ook [eiseres 1] , mede namens haar overleden echtgenoot, samen met elf (nabestaanden van) Nigeriaanse Ogoni-activisten Royal Dutch en STTC gedagvaard in de Verenigde Staten (de Kiobel -procedure). In 2004 heeft zij ook SPDC gedagvaard. In 2013 heeft de Supreme Court de Amerikaanse rechter onbevoegd verklaard van het geschil kennis te nemen en geoordeeld dat een zaak alleen op grond van de ATCA aanhangig kan worden gemaakt in Amerika indien deze voldoende aanknoping heeft met de Amerikaanse rechtssfeer. Daar was naar het oordeel van de Supreme Court in de Kiobel -procedure geen sprake van.

De Wiwa-procedure en de Kiobel -procedure worden hierna tezamen aangeduid als ‘de Amerikaanse procedures’.

3.1. Eiseressen vorderen in de hoofdzaak bij uitvoerbaar bij voorraad verklaard vonnis:

I voor recht te verklaren dat gedaagden jegens eiseressen onrechtmatig hebben gehandeld en jegens hen hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de schade die zij geleden hebben en nog zullen lijden als gevolg van de onrechtmatige gedragingen van gedaagden, welke schade is op te maken bij staat en te vereffenen volgens de wet, een en ander te vermeerderen met de wettelijke rente tot aan de dag der algehele voldoening

II gedaagden te gebieden binnen 21 dagen na vonnis een publieke verontschuldiging te doen uitspreken door de CEO van Royal Dutch Shell, althans de CEO van SPDC, voor de rol die Shell gespeeld heeft bij de gebeurtenissen die hebben geleid tot de dood van de echtgenoten van eiseressen, en de tekst van deze verklaring duidelijk zichtbaar op haar website te publiceren, op straffe van een dwangsom van € 20.000 per dag (of een ander door de rechtbank te bepalen bedrag) waarop niet aan dit gebod is voldaan;

III gedaagden hoofdelijk te veroordelen in de buitengerechtelijke kosten;

IV gedaagden hoofdelijk te veroordelen in de kosten van dit geding, inclusief de nakosten.

3.2. Eiseressen stellen dat gedaagden medeplichtig zijn aan de onrechtmatige arrestatie en detentie en de schending van de persoonlijke integriteit van hun echtgenoten en, in het geval van [eiseres 1] en [eiseres 2] , van henzelf. Verder verwijten zij gedaagden medeplichtigheid aan de schending van het recht op een eerlijk proces en het recht op leven van hun echtgenoten en van hun eigen recht op familieleven. Zij houden gedaagden – die zij tezamen in enkelvoud als Shell aanduiden – ieder voor zich verantwoordelijk voor medeplichtigheid aan deze grondrechtenschendingen door het Nigeriaanse regime, met wie Shell volgens eiseressen een bondgenootschap vormde, dat heeft geleid tot de dood van hun echtgenoten. Meer concreet stellen eiseressen dat Shell:

3.3. In het incident vorderen eiseressen om bij incidenteel vonnis, uitvoerbaar bij voorraad, zoals ter comparitie gewijzigd:

I. gedaagden te bevelen om binnen 21 dagen na de datum van het in dezen te wijzen vonnis, aan eiseressen inzage te verschaffen in:

i. dat gedeelte van de door de plaintiffs aangemerkte intended trial exhibits dat door gedaagden geproduceerd is en als vertrouwelijk is aangemerkt in de Amerikaanse procedures en/of;

ii. de door de plaintiffs aangemerkte intended trial depositions die door gedaagden zijn geproduceerd en (ten dele) als vertrouwelijk zijn aangemerkt in de Amerikaanse procedures en/of;

iii. de documenten uit het privilege log (productie 198 dagvaarding en productie 3 in het incident, overzicht CDST-documenten) met de volgende nummers: 91 tot en met 94, 97 en 98, 100 tot en met 105, 125, 163, 165, 166 en 199 tot en met 206, althans die verslagen die de rechtbank toewijsbaar acht;

en gedaagden na inzage, afschrift of uittreksel te verstrekken van (het door eiseressen gewenste gedeelte) van deze bescheiden, in fotokopie dan wel in een gangbaar digitaal formaat of in enige andere vorm die uw rechtbank geraden acht;

II. op straffe van een dwangsom van € 5.000,-- voor elke dag dat gedaagden na betekening van het vonnis in gebreke blijven aan de veroordeling te voldoen, met een maximum van € 50.000,--;

III. gedaagden hoofdelijk te veroordelen in de kosten van het incident, met de bepaling dat indien deze kosten niet betaald zijn binnen veertien dagen na de datum waarop het vonnis is gewezen, wettelijke rente daarover zal zijn verschuldigd.

3.4. Eiseressen stellen dat voor al deze documenten is voldaan aan de eisen van artikel 843a van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv) voor afgifte daarvan.

3.5. Gedaagden voeren gemotiveerd verweer in de hoofdzaak en in het incident. Zij hebben voorop gesteld dat zij zich bewust zijn van het tragische en schokkende karakter van de gebeurtenissen die hebben geleid tot de executie van de Ogoni 9. Gedaagden kunnen zich echter niet vinden in de wijze waarop eiseressen de rol van SPDC en de Shell-groep bij deze gebeurtenissen voorstellen en evenmin in de beschrijving van deze gebeurtenissen door eiseressen. Gedaagden betwisten de vorderingen op inhoudelijke gronden en voeren ook verweren die in de weg staan aan een inhoudelijke beoordeling, zoals het beroep op onbevoegdheid van de rechtbank en het beroep op verjaring.

3.6. De standpunten van partijen worden – voor zover van belang – hierna besproken.