Parket bij de Hoge Raad, 06-11-2020, ECLI:NL:PHR:2020:1100, 20/02858

In deze zaak is het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering van toepassing zoals dat luidt sinds de inwerkingtreding op 1 maart 2017 van de regelgeving inzake digitaal procederen in vorderingszaken in cassatie.³

Ingevolge art. 139 Rv dient, indien het oproepingsbericht is betekend, de verweerder niet in de procedure verschijnt en de voorgeschreven termijnen en formaliteiten in acht zijn genomen, tegen de verweerder verstek te worden verleend.

De art. 45-66 Rv geven regels over de betekening van exploten. Uit art. 45 lid 1 Rv volgt dat deze regels gelden voor alle exploten. In deze zaak gaat het, kort gezegd, om de betekening van een exploot waarbij het oproepingsbericht en de procesinleiding aan verweerster (natuurlijk persoon) worden betekend (art. 418a jo. 112 lid 1 Rv-KEI).

Het belangrijkste doel van de betekeningsvoorschriften is te waarborgen dat een exploot degene voor wie het exploot bestemd is, oftewel de geëxploteerde, daadwerkelijk bereikt. Een ander doel is dat bereikt wordt dat ook de eiser wiens wederpartij onvindbaar is of weigert het exploot in ontvangst te nemen, toegang tot de rechter houdt. Bovendien moeten de betekeningsvoorschriften praktisch hanteerbaar zijn. Gelet hierop, kunnen deze voorschriften worden gezien als een compromis van deze verschillende doelen. Daarbij zij aangetekend dat deze voorschriften, die van openbare orde zijn en door de rechter ambtshalve moeten worden toegepast, geen zekerheid bieden dat het exploot de geëxploteerde daadwerkelijk bereikt.⁴

In art. 45 lid 3, aanhef en onder d, Rv is, voor zover in deze zaak van belang, bepaald dat een exploot de naam en de woonplaats vermeldt van de geëxploteerde. Ingevolge de art. 46 en 47 Rv wordt een exploot uitgebracht aan de woonplaats van de geëxploteerde. Volgens art. 1:10 lid 1 BW bevindt de woonplaats van een natuurlijke persoon zich te zijner woonstede, dat wil zeggen daar waar hij daadwerkelijk woont, en bij gebreke van een woonstede, ter plaatse van zijn werkelijk verblijf.

De vragen die in deze zaak naar de kern genomen voorliggen, luiden:

Over vraag 1) heeft mijn ambtgenoot A-G De Bock zich vorig jaar uitvoerig uitgelaten in onderdeel 6 van haar conclusie (ECLI:NL:PHR:2019:484) voor het arrest van de Hoge Raad van 28 juni 2019 (ECLI:NL:HR:2019:1052, NJ 2020/367). De prejudiciële vragen in die zaak hingen samen met dit onderwerp, maar gingen daarover niet. Om die reden is de Hoge Raad daarop toen niet ingegaan (zie rov. 2.1 van het genoemde arrest). Deze zaak biedt de Hoge Raad gelegenheid alsnog een uitspraak te doen over dit - voor de praktijk betekenisvolle - onderwerp.

Ter vermijding van onnodige herhaling bouw ik hierna voort op deze uitvoerige beschouwingen van A-G De Bock die onverminderd relevant zijn, onder verwijzing in het bijzonder⁵ naar haar uiteenzettingen over: (i) de verstrekking van BRP-gegevens met geheimhoudingsindicatie (geheime adressen);⁶ (ii) het gebruik van geheime adressen door gerechtsdeurwaarders;⁷ (iii) het geheime adres in de tuchtrechtspraak voor gerechtsdeurwaarders;⁸ en (iv) het geheime adres in de feitenrechtspraak.⁹

In het licht van die uiteenzettingen, komt A-G De Bock tot het volgende antwoord op vraag 1):¹⁰

Het woonplaatsvereiste van art. 45 lid 3 Rv dient ter identificatie van de in het exploot genoemde personen (zie onder 3.10). In het algemeen zie ik geen grond om aan te nemen dat het achterwege laten van adresgegevens in een exploot leidt tot identificatieproblemen aan de zijde van de geëxploteerde (gedaagde). Normaliter zal op basis van de inhoud van het exploot (de namen van de betrokkenen en bijvoorbeeld de omschrijving van het geschil in een dagvaarding) voldoende duidelijk zijn welke personen daarin zijn bedoeld, ook zonder dat hun volledige adresgegevens zijn opgenomen. Ik merk hierbij op dat van de verzoeker (eiser) niet alleen diens achternaam, maar ook diens voornamen in het exploot moeten worden opgenomen (art. 45 lid 3 sub b Rv). In beginsel is er dus geen grond om uit het enkele ontbreken van adresgegevens in exploten af te leiden dat de geëxploteerde daardoor onredelijk is benadeeld in het ‘identificatiebelang’ dat door het woonplaatsvereiste wordt beschermd. In de besproken feitenrechtspraak heb ik daarvan ook geen voorbeelden aangetroffen.

Denkbaar is dat in een concreet geval toch verwarring dreigt over de identiteit van de in het exploot genoemde personen, met name de eiser (vgl. de onder 3.14 genoemde oudere literatuur). Indien daarvoor aanwijzingen zijn, kan de rechter een herstelexploot bevelen op de voet van art. 66 lid 2 respectievelijk 121 lid 2 Rv.

Voor het nietig verklaren van een dagvaarding op de voet van art. 121 lid 3 Rv, wegens het ontbreken van adresgegevens van eiser of gedaagde, zie ik geen grond. Het is immers niet aannemelijk dat een dagvaarding de gedaagde als gevolg van het ontbreken van die adresgegevens niet bereikt. Als de deurwaarder in het exploot heeft gerelateerd dat betekend is aan het in de basisregistratie opgenomen adres van de gedaagde, waarvan de gedaagde op de voet van art. 2.59 Wet BRP heeft verzocht dit niet te verstrekken aan derden, moet de rechter in beginsel uitgaan van de juistheid daarvan. De dagvaarding is immers een authentieke akte, die dwingend bewijs oplevert van hetgeen de deurwaarder daarin binnen de kring van zijn bevoegdheid heeft verklaard.¹¹ Behoudens concrete aanwijzingen voor het tegendeel, lijkt het mij dan ook niet aannemelijk dat de dagvaarding betrokkene niet heeft bereikt als gevolg van het niet opnemen van de adresgegevens in de dagvaarding.

Als gedaagde (in de hier bedoelde uitzonderingssituatie) in de procedure is verschenen of na veroordeling bij verstek verzet instelt, is op grond van art. 122 lid 1 Rv een eventuele nietigheid in beginsel ‘gedekt’, tenzij het gebrek de gedaagde onredelijk in zijn (verdedigings)belangen heeft geschaad. Daarvoor zie ik geen grond: voor zover na verschijning nog identificatieproblemen resteren, kunnen die in het geding worden opgehelderd. Van een (dreigende) aantasting in enig verdedigingsbelang als gevolg van het ontbreken van de adresgegevens in de dagvaarding is dan geen sprake (meer).

Ik meen dan ook dat een exploot aan de eisen van art. 45 lid 3 Rv kan voldoen, ondanks het ontbreken van de vermelding daarin van de adresgegevens van de verzoeker (eiser) of de geëxploteerde (gedaagde). Dit sluit aan bij de opvattingen in de tuchtrechtspraak en literatuur, zoals deze golden tot aan de uitspraak van de notaris- en gerechtsdeurwaarderskamer van het hof Amsterdam van 1 augustus 2017 (zie onder 6.11). De door de Commissie cassatie in het belang der wet in haar advies van 27 augustus 2018 opgeworpen vraag (zie onder 6.14) is hiermee beantwoord.

Voor de volledigheid merk ik nog op dat - zoals de Commissie ook opmerkt in haar advies - in dagvaardingen in beginsel wel de gemeente zal moeten worden vermeld waarin de gedaagde woonachtig is, zulks met het oog op de beoordeling van de relatieve bevoegdheid van de rechter.¹² Onder omstandigheden kan ook de enkele vermelding van de woongemeente (zonder de specifieke adresgegevens) al inbreuk maken op de privacy of veiligheid van een betrokken verzoeker of geëxploteerde. Dat kan zich bijvoorbeeld voordoen wanneer betrokkene in een kleine gemeente in een blijf-van-mijn-lijfhuis woont. In dat geval zal de deurwaarder moeten relateren dat ook de woongemeente geheim moet blijven vanwege de privacy of veiligheid van betrokkene. Dat kan zo nodig in het exploot nader worden toegelicht. Uiteraard zal wel voldaan moeten zijn aan de voorwaarde dat er geen onduidelijkheid mag bestaan over de identiteit van betrokkene (vgl. onder 6.27 e.v.).”

Naar aanleiding hiervan schrijft annotator Jongbloed (instemmend) onder meer het volgende:¹³

Ik wijs ook op annotator Van Mierlo, die (eveneens instemmend) het volgende noteert:¹⁵

Ik onderschrijf de door A-G De Bock voorgestane beantwoording van vraag 1), welke benadering m.i. blijk geeft van een redelijke, op de praktijk gerichte uitleg en toepassing van art. 45 lid 3 Rv conform de strekking daarvan, zoals die nadien verschenen commentaren in de literatuur ook bevestigen.

Dat brengt mij bij vraag 2), die ik ook bevestigend beantwoord. Daarbij betrek ik, naast 2.7-2.12 hiervoor inzake vraag 1), de onder 1.1-1.5 hiervoor weergegeven feiten en dat niet, althans niet zonder méér, valt in te zien waarom verweerster onredelijk benadeeld zou zijn doordat in afwijking van art. 45 lid 3, aanhef en onder d, Rv het uitgebrachte exploot haar adresgegevens niet vermeldt (naast de vermelding dat zij blijkens verificatie in de BRP wonende is in de gemeente [woonplaats 1] ) omdat blijkens verificatie in de BRP sprake is van een geheim adres.

De slotsom luidt dan ook dat bij deze stand van zaken, en gegeven het niet verschenen zijn in de procedure van verweerster, het door eiser verzochte verstek kan worden verleend.