Parket bij de Hoge Raad, 04-04-2014, ECLI:NL:PHR:2014:289, 13/05858

Basisstelsel (art. 6:96 (oud) resp. art. 6:96, leden 2 en 3, BW)

(i) Art. 6:96 BW ziet op wettelijke verplichtingen tot schadevergoeding en veronderstelt dus het bestaan van een verbintenis tot schadevergoeding uit hoofde van bijvoorbeeld tekortkoming (art. 6:74 e.v. BW) of onrechtmatige daad (art. 6:162 BW). Als vermogensschade komen mede voor vergoeding in aanmerking redelijke kosten ter verkrijging van voldoening buiten rechte.⁸De vergoeding van deze kosten is op twee manieren begrensd.

(ii) Ten eerste geldt voor toewijzing van deze kosten een dubbele redelijkheidstoets. Zowel het maken van de kosten (eerste toets) als de omvang ervan (tweede toets) dient redelijk te zijn. ⁹ Wat redelijk is, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval en ligt op het terrein van de feitenrechter.¹⁰

(iii) Ten tweede gaat blijkens art. 6:96 lid 3 jo art. 241 Rv de aanspraak op vergoeding van buitengerechtelijke incassokosten verloren als het tot een procedure komt, namelijk voor zover de vergoeding geacht wordt besloten te liggen in de (toegewezen) proceskostenveroordeling op de voet van art. 237 e.v. Rv.¹¹ Anders gezegd, de kosten verschieten van kleur.¹²De normale proceskostenvergoeding wordt toegekend op basis van het zogenaamde liquidatietarief, dat, zoals bekend, niet uitgaat van een systeem van volledige vergoeding van de gemaakte kosten. Het van kleur verschieten is een in de praktijk daarom een belangrijk kenmerk van het stelsel. Zo zijn bijvoorbeeld de kosten van een ingebrekestelling aan te merken als buitengerechtelijke incassokosten,¹³ dergelijke kosten vallen onder die waarvoor de proceskosten een vergoeding plegen in te sluiten.¹⁴

(iv) Voor bedongen kosten ter zake van buitengerechtelijke incasso geldt een wat ander regime. De dubbele redelijkheidstoets geldt niet.¹⁵ Maar de rechter is ingevolge art. 242 Rv wel bevoegd deze bedragen die zijn bedongen ter vergoeding van proceskosten of van buitengerechtelijke kosten als bedoeld in art. 6:96 BW, (zelfs ambtshalve) te matigen tot een bedrag dat, gelet op de tarieven volgens welke zodanige kosten gewoonlijk aan de opdrachtgevers in rekening worden gebracht, jegens de wederpartij redelijk zijn.¹⁶

De toepassing van art. 6:96 BW werd in de praktijk in belangrijke mate bepaald door het door een werkgroep van rechters opgestelde Rapport Voor-werk II uit 2000.¹⁷ Hoewel (aanvankelijk) de nodige kritiek is geuit, werd Voor-werk II veelal toegepast.¹⁸

Volgens Voor-werk II is voor afzonderlijke vergoeding als buitengerechtelijke incassokosten (die dus niet van kleur verschieten) meer nodig dan een enkele (eventueel herhaalde), het enkel doen van een niet aanvaardschikkingsvoorstel, het inwinnen van eenvoudige inlichtingen of het op de gebruikelijke wijze samenstellen van het dossier (zie het Rapport onder 8.3 en 9.1, dat hiermee beoogt aan te sluiten bij de bestaande rechtspraak).

Wanneer de schuldeiser het bestaan van meer omvattende buitengerechtelijke incassowerkzaamheden stelde, en bij betwisting bewees (Rapport onder 8.6 en 9.2), werd voorgesteld daarvoor in beginsel een forfaitaire vergoeding toe te wijzen (Rapport onder 8.7 en 9.3). Daarbij werd het onderscheid tussen bedongen en niet bedongen kosten zoveel mogelijk geëlimineerd en de aanbevelingen voor beide gevallen liepen dan ook parallel.

Aanbevolen werd om – bij bedongen kosten (zo nodig na matiging conform art. 242 Rv) en bij niet bedongen kosten (door begroting ex art. 6:97 BW en zo nodig matiging conform art. 6:109 BW) − twee punten van het toepasselijke liquidatietarief in eerste aanleg met een maximum van 15% van de hoofdsom toe te wijzen; in kantonzaken werden de kosten volgens een staffel bepaald. De schuldeiser kon overigens stellen en, zonodig bewijzen, dat hogere, redelijke kosten waren gemaakt en voor vergoeding in aanmerking dienden te komen.¹⁹

De aanbevelingen van Voor-werk II vormden geen recht in de zin van art. 79 RO.²⁰

Enerzijds betekent dit, dat in cassatie niet kan worden geklaagd over afwijkingen van het rapport. De juistheid van de aanbevelingen uit het rapport Voor-werk II heeft Uw Raad dan ook als zodanig niet beoordeeld. ²¹

Anderzijds betekent dit, dat het volgen van een van de aanbevelingen de rechter niet ontslaat van de beoordeling van de redelijkheid van het op basis van die aanbeveling forfaitair berekende bedrag in het licht van de gegeven omstandigheden, zoals Uw Raad overwoog in zijn arrest van 27 april 2012.²² In een commentaar in het NJB is hierop kritisch gereageerd, omdat Voor-werk II beoogt een eenduidige aanpak te geven voor de vaststelling van de redelijke kosten, juist ook, in verhouding tot de verschuldigde hoofdsom. In het belang van de rechtszekerheid zou hieraan volgens de auteur zo min mogelijk afbreuk moeten worden gedaan.²³

Het stelsel van forfaitaire kosten (art. 6:96, leden 5 t/m 7, BW)

“1. Vermogensschade omvat zowel geleden verlies als gederfde winst.

2. Als vermogensschade komen mede voor vergoeding in aanmerking:

a. redelijke kosten ter voorkoming of beperking van schade die als gevolg van de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust, mocht worden verwacht;

b. redelijke kosten ter vaststelling van schade en aansprakelijkheid;

c. redelijke kosten ter verkrijging van voldoening buiten rechte.

3. Lid 2 onder b en c is niet van toepassing voor zover in het gegeven geval krachtens artikel 241 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering de regels betreffende de proceskosten van toepassing zijn.

4. In geval van een handelsovereenkomst als bedoeld in artikel 119a lid 1 of artikel 119b lid 1 bestaat de vergoeding van kosten bedoeld in lid 2 onder c uit ten minste een bedrag van 40 euro. Dit bedrag is zonder aanmaning verschuldigd vanaf de dag volgende op de dag waarop de wettelijke of overeengekomen uiterste dag van betaling is verstreken. Hiervan kan niet ten nadele van de schuldeiser worden afgeweken.

5. Bij algemene maatregel van bestuur worden nadere regels gesteld voor de vergoeding van kosten als bedoeld in lid 2 onder c. Van deze regels kan niet ten nadele van de schuldenaar worden afgeweken indien de schuldenaar een natuurlijk persoon is, die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf. In dit geval mist artikel 241, eerste volzin, van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering toepassing.

6. De vergoeding volgens de nadere regels kan indien de schuldenaar een natuurlijk persoon is, die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf, eerst verschuldigd worden nadat de schuldenaar na het intreden van het verzuim, bedoeld in artikel 81, onder vermelding van de gevolgen van het uitblijven van betaling, waaronder de vergoeding die in overeenstemming met de nadere regels wordt gevorderd, vruchteloos is aangemaand tot betaling binnen een termijn van veertien dagen, aanvangende de dag na aanmaning.

7. Indien een schuldenaar voor meer dan een vordering door een schuldeiser kan worden aangemaand als bedoeld in lid 6, dan dient dit in één aanmaning te geschieden. Voor de berekening van de vergoeding worden de hoofdsommen van deze vorderingen bij elkaar opgeteld.”

De leden 1 t/m 3 geven, inhoudelijk ongewijzigd,²⁷ het reeds voorheen bestaande stelsel weer, dat zojuist is geschetst.

Het huidige lid 4 is eerst met ingang van 16 maart 2013 ingevoegd in verband met de omzetting van de herziene Richtlijn 2011/7/EU betreffende bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties, onder vernummering van het vierde tot en met zes lid tot het vijfde tot en met zevende lid.²⁸ Voor de prejudiciële vraag is deze bepaling verder niet relevant.

De huidige leden 5 t/m 7 zijn in 2012 (destijds als leden 4 t/m 6) ingevoegd en geven het stelsel van forfaitaire kosten weer. Lid 5 biedt de grondslag voor normering van de kosten door middel van het Besluit. In de loop van de parlementaire behandeling zijn hierin enige wijzigingen opgetreden. Er is afgezien van de aanvankelijke gedachte dat het Besluit slechts zou zien op vorderingen tot € 25.000,-.²⁹ Voorts was aanvankelijk de bepaling steeds van dwingend recht, maar dat is later beperkt consument-schuldenaren.³⁰ Voor andere schuldenaren bevat lid 5 jo het Besluit dus regelend recht. Lid 6 is in de loop van de behandeling toegevoegd aan het voorstel. Ik kom daar nog op terug. Lid 7 is eveneens in de loop van de behandeling toegevoegd en de formulering ervan is nadien nog aangepast.³¹

Art. 241 Rv

“Ter zake van verrichtingen waarvoor de in de artikelen 237 tot en met 240 bedoelde kosten een vergoeding plegen in te sluiten, zoals die ter voorbereiding van gedingstukken en ter instructie van de zaak, kan jegens de wederpartij geen vergoeding op grond van artikel 96, tweede lid, van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek worden toegekend, maar zijn alleen de regels betreffende proceskosten van toepassing. Dit artikel is niet van toepassing ter zake van kosten als bedoeld in artikel 96, vijfde lid, van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek.”

Art. 242 Rv.

“1. De rechter kan bedragen die geacht kunnen worden te zijn bedongen ter vergoeding van proceskosten of van buitengerechtelijke kosten als bedoeld in artikel 96, tweede lid, onder b en c, van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek ambtshalve matigen, doch niet tot onder het bedrag van de krachtens de wet te begroten proceskosten respectievelijk het bedrag van de buitengerechtelijke kosten die, gelet op de tarieven volgens welke zodanige kosten aan de opdrachtgevers gewoonlijk in rekening worden gebracht, jegens de wederpartij redelijk zijn.

2. Het eerste lid is niet van toepassing ter zake van kosten als bedoeld in artikel 96, vijfde lid, van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek en geldt niet voor overeenkomsten die strekken tot regeling van een reeds gerezen geschil.”

Artikel 1

“Dit besluit is van toepassing op een uit overeenkomst voortvloeiende verbintenis tot betaling van een geldsom. Indien de verbintenis strekt tot vergoeding van schade, is dit besluit daarop alleen van toepassing voor zover deze verbintenis is vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst of voor zover de in de eerste zin bedoelde verbintenis tot betaling van een geldsom is omgezet in een verbintenis tot vervangende schadevergoeding in de zin van artikel 87 van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek.”

Artikel 2

1. De vergoeding voor kosten als bedoeld in artikel 96 lid 2, onder c van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek, bedraagt:

15% van het bedrag van de hoofdsom van de vordering over de eerste € 2500 van de vordering;

10% van het bedrag van de hoofdsom van de vordering over de volgende € 2500 van de vordering;

5% van het bedrag van de hoofdsom van de vordering over de volgende € 5000 van de vordering;

1% van het bedrag van de hoofdsom van de vordering over de volgende € 190.000 van de vordering;

0,5% over het meerdere van de hoofdsom met een maximum van € 6775.

2. De in het eerste lid bedoelde vergoeding bedraagt ten minste € 40.

3. De vergoeding wordt verhoogd met een percentage dat overeenkomt met het percentage, bedoeld in artikel 9, eerste lid, van de Wet op de omzetbelasting 1968, indien de schuldeiser voor de verkrijging van voldoening buiten rechte gebruik maakt van een dienst als bedoeld in de Wet op de omzetbelasting 1968 ter zake waarvan op grond van die wet omzetbelasting is verschuldigd en de schuldeiser de hem in rekening gebrachte omzetbelasting niet op grond van genoemde wet kan verrekenen en zulks nadrukkelijk verklaart en verklaart dat de kosten in verband daarmee zijn verhoogd.”

Artikel 3

“Dit besluit is niet van toepassing op vorderingen in de voldoening waarvan de schuldenaar vóór het tijdstip van het in werking treden van dit besluit in verzuim is.”

De afbakening van gevallen waarop het Besluit ziet, is ingegeven door de gedachte dat het hierbij gaat om relatief eenvoudig vast te stellen hoofdsommen.³² De vergoeding voor de buitengerechtelijke incassokosten wordt procentueel berekend aan de hand van de hoofdsom van de vordering, waarbij geldt dat het percentage lager wordt naarmate de vordering groter wordt. Deze bedragen worden zo nodig verhoogd met btw. Het besluit hanteert een minimum van € 40,- (€ 48,40 incl. btw) en een maximum van € 6.775,- (€ 8.197,75 incl. btw).

Totstandkomingsgeschiedenis

(1) “[m]et name consumenten en kleine bedrijven, zoals eenmanszaken, (…) worden beschermd tegen onredelijke incassokosten.” ³⁵ (MvT p. 1)

Daartoe dient een stelsel met genormeerde, forfaitaire kosten die maximaal in rekening kunnen worden gebracht, want:

(2) “De norm die in artikel 6:96 lid 2 onder c BW is neergelegd, blijkt in de buitengerechtelijke fase niet steeds voldoende houvast te bieden om vast te stellen welk bedrag als vergoeding voor de incassokosten verschuldigd is. De schuldenaar die wordt geconfronteerd met incassokosten verkeert vaak in onzekerheid of de in rekening gebrachte kosten redelijk zijn. Zeker bij vorderingen met betrekking tot relatief kleine bedragen, zal de schuldenaar het vaak niet op een rechtszaak laten aankomen. De onzekerheid die artikel 6:96 BW thans laat omtrent het bepalen van de hoogte van de vergoeding voor buitengerechtelijke incassokosten, kan worden vermeden door de daarin opgenomen norm nader in te vullen. Dit biedt niet alleen aan de schuldenaar, maar ook aan de schuldeiser duidelijkheid over de buitengerechtelijke incassokosten die hij in rekening kan brengen.” (MvT, p. 2)

en

(3) “Dit biedt rechtszekerheid over de hoogte van de incassokosten en voorkomt conflicten daarover.” (MvT, p. 2).

(4) “De ratio van deze regeling is dat de normering en maximering van incassokosten enigszins abstraheert van de individuele incassohandelingen. De genormeerde vergoeding is immers een forfaitair percentage dat niet is gekoppeld aan een precieze berekening van de kosten van bijvoorbeeld het versturen van een aantal aanmaningen in een individuele zaak.” (MvT p. 4)

De matigingsbevoegdheid van art. 242 Rv past niet bij de forfaitaire bedragen die op grond van het Besluit verschuldigd zijn.³⁷

(5) “Op grond van artikel 96 van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (BW) dienen incassokosten redelijk te zijn. Met de voorgestelde regeling wordt aan schuldeisers en schuldenaren op voorhand duidelijkheid gegeven over de redelijkheid van de incassokosten door de maximale hoogte van de incassokosten vast te leggen. Hierdoor is het niet langer nodig om enkel vanwege onduidelijkheid of onvrede over de hoogte van de incassokosten het aan te laten komen op een gerechtelijke procedure, waarin de rechter de incassokosten toetst aan de eisen van art. 6:96 BW (dubbele redelijkheidstoets). Schuldenaren hadden daar voorheen nog wel eens belang bij omdat zij meenden dat de incassokosten onredelijk hoog waren, maar niet duidelijk was hoe hoog deze dan wel mochten zijn. Met dit wetsvoorstel en de daarop te baseren algemene maatregel van bestuur (amvb) wordt die duidelijkheid wel geboden.” (p. 2)

Op de vraag van de SP-fractie of hij het eens is met de stelling dat de incassobranche met de voorgestelde tabel goed uit de voeten kan:

(6) “Ik ga ervan uit dat de incassobranche met de wettelijke regeling uit de voeten kan. De regeling verduidelijkt welke vergoeding voor incassokosten maximaal in rekening mag worden gebracht. Dat brengt rechtszekerheid voor schuldeisers. Ook wanneer zij een derde inschakelen om de vordering te innen, staat vast wat deze derde maximaal bij een schuldenaar aan incassokosten in rekening mag brengen. De wettelijke normering voorkomt conflicten over de incassokosten, waardoor een gang naar de rechter kan worden voorkomen.

De regeling bepaalt dwingend de hoogte van de incassokosten die bij consumenten in rekening kunnen worden gebracht. (…)

In de wettelijke regeling worden de maximale incassokosten voorgeschreven. De manier waarop het incassotraject wordt ingekleed, wordt vrijgelaten. Dit betekent dat de schuldeiser zelf kan bepalen op welke manier hij een vordering zo efficiënt mogelijk kan incasseren. Hij kan zelf bepalen welke activiteiten hij verricht of laat verrichten door een derde – bij vorderingen op consumenten na de verplichte aanmaning – en op welk moment. Hij is slechts gebonden aan het voorschrift dat de incassokosten die bij de schuldenaar in rekening worden gebracht, de maximale kosten die volgen uit de wettelijke regeling, niet overtreffen.” (Nota n.a.v. het Verslag p. 15)

En op vragen van de CU-fractie of de maximale vergoedingen een kwalitatief goede en zorgvuldige behandeling van incasso’s waarborgen, werd geantwoord:

(7) “Het wetsvoorstel beoogt onredelijk hoge incassokosten tegen te gaan. Hiertoe wordt wettelijk vastgelegd wat als maximale vergoeding van de schuldenaar mag worden gevraagd. Hiermee wordt zowel aan de schuldenaar als aan de schuldeiser duidelijkheid verschaft. Er is niet gekozen voor een regeling waarbij wordt voorgeschreven welke incassohandelingen verricht moeten worden, afgezien van de aanmaning in het geval de schuldenaar een consument is. Dit biedt ruimte aan de schuldeiser om het incassotraject zo efficiënt mogelijk in te vullen. Door de incassokosten te normeren als forfaitair percentage van de hoofdsom van de vordering dienen in het ene geval meer handelingen te worden verricht om een vordering te innen dan in het andere geval, terwijl dezelfde vergoeding daar tegenover staat. Dat is de consequentie van het systeem. Het systeem biedt daardoor wel rechtszekerheid, waardoor een gang naar de rechter voorkomen kan worden. Ik verwacht dat ik met de voorgestelde regeling een balans heb gevonden tussen de belangen van de schuldeiser en de schuldenaar.” (Nota n.a.v. het Verslag p. 19)

Een en ander biedt steun aan de gedachte dat de voorgestelde regeling de hoogte van de kosten normeert³⁹ − en dus ziet op de tweede redelijkheidstoets − en dat in dat kader irrelevant is welke handelingen zijn verricht nu de tarieven aansluiten bij de hoogte van de verschuldigde hoofdsom en niet bij de aard en omvang van de verrichte werkzaamheden. Duidelijk is voorts dat als de kosten eenmaal verschuldigd zijn, zij dat ook blijven indien het tot een procedure komt.

Hieraan zou men de gedachte kunnen ontlenen dat de regeling niet ziet op de vraag wanneer de kosten verschuldigd worden – dus de eerste redelijkheidstoets. Op de vraag van de leden van de PvdA-fractie en de SP-fractie of de dubbele redelijkheidstoets blijft bestaan antwoordt de minister:

(8) “De leden van de PvdA-fractie en de SP-fractie vragen of de dubbele redelijkheidstoets blijft bestaan. Voorts vragen de leden van de PvdA-fractie of het minimumbedrag van € 40 als een redelijk bedrag wordt ervaren door de consument en of er gevallen denkbaar zijn dat dit bedrag onredelijk kan worden genoemd. De leden vragen wat in het laatste geval de consequentie zou moeten zijn voor de hoogte van de incassokosten.

In artikel 6:96 BW is bepaald dat redelijke kosten ter verkrijging van voldoening buiten rechte voor vergoeding in aanmerking komen. Er is hier sprake van een dubbele redelijkheidstoets. Deze dubbele redelijkheidstoets houdt in dat incassokosten in omvang redelijk moeten zijn en in redelijkheid gemaakt moeten zijn. In de voorgestelde regeling komt men niet meer toe aan een toets van de omvang de kosten voor vorderingen tot € 25 000. Er wordt namelijk uitgegaan van vaste maximale kosten waarmee de redelijkheidsnorm van artikel 6:96 BW wordt ingekleurd. Incassokosten die het maximum niet te boven gaan, worden als redelijke kosten beschouwd. Dit heeft als voordeel dat een gang naar de rechter om vast te stellen of de kosten redelijk zijn, wordt voorkomen. Voor de schuldenaar en de schuldeiser staat vast hoeveel maximaal aan incassokosten mag worden gevraagd. Dit schept rechtszekerheid. Vanzelfsprekend dienen er wel daadwerkelijk incassohandelingen te worden verricht en kosten te worden gemaakt. Anders komt men aan een recht op vergoeding van de incassokosten niet toe.” (Nota n.a.v. het Verslag p. 5)⁴⁰

Dit biedt steun voor de gedachte dat het wetsvoorstel niet beoogt de eerste redelijkheidstoets nader in te vullen. De slotzinnen van het citaat geven m.i. verder geen bijzondere informatie daarover. Er blijkt uit dat de forfaitaire kostenvergoeding niet beoogt te abstraheren van de vraag of incassowerkzaamheden zijn verricht. Dat strookt met het uitgangspunt dat het gaat om vergoeding van schade voor incassowerk. Wil die schade er zijn, dan zal er ook iets van incassohandelingen moeten zijn geweest. Maar welke handelingen, is niet relevant, zoals ook blijkt uit het vervolg van de passage waarin nader wordt ingegaan op de vraag over het bedrag van € 40:

(9) “Schuldeisers mogen altijd een lager bedrag aan incassokosten in rekening brengen dan in de regeling is opgenomen. De regeling bepaalt namelijk welk bedrag ten hoogste in rekening mag worden gebracht. Verder is vastgelegd welk bedrag in ieder geval mag worden gevraagd voor kleine vorderingen. Dit is gedaan omdat kleine vorderingen niet buitengerechtelijk kunnen worden geïnd, wanneer de incassokosten alleen als een percentage van de hoofdsom zouden worden berekend. Voor vorderingen met een hoofdsom tot € 266,67 mag daarom als vergoeding voor de incassokosten (maximaal) € 40 worden gevraagd. Het bedrag van € 40 sluit aan bij het bedrag van € 37 dat op grond van het rapport Voor-werk II voor vorderingen tot € 250 mag worden gevraagd.

(…)

Een consequentie van een forfaitair systeem is dat in het ene geval de daadwerkelijke kosten hoger kunnen zijn dan de kosten die worden vergoed en dat een andere keer de daadwerkelijke kosten juist lager kunnen uitvallen. Daar staat tegenover dat wel altijd duidelijk is hoeveel maximaal aan incassokosten mag worden gevraagd, zodat daarover rechtszekerheid bestaat.

Op basis van de voorgestelde regeling geldt bovendien dat een consument die niet op tijd heeft betaald, dient te worden aangemaand voordat incassokosten in rekening mogen worden gebracht. Deze schuldenaar kan dus niet worden overvallen door € 40 aan incassokosten. Als hij binnen 14 dagen na de aanmaning de vordering alsnog voldoet, laat de wet niet toe dat er incassokosten in rekening worden gebracht.” (Nota n.a.v. het Verslag p. 5-6).

(10) “Middels de nota van wijziging wordt ook voorgesteld om een verplichting om de schuldenaar aan te manen voordat incassokosten verschuldigd worden, in de wet op te nemen. Gelet op het bovenstaande zal deze eis alleen worden gesteld indien de schuldenaar een consument is (voorgestelde lid 5 van artikel 6:96 BW). De aanmaning dient te worden verstuurd na het intreden van het verzuim. Een schuldenaar is in verzuim wanneer de termijn voor nakoming van de verbintenis is verstreken, dan wel indien de schuldenaar in gebreke is gesteld en betaling is uitgebleven (vgl. artikel 6:82 en 83 BW). Uit het vereiste dat het verzuim moet zijn ingetreden, vloeit voort dat de vordering waarover de vergoeding voor incassokosten wordt berekend, opeisbaar moet zijn. Bij de aanmaning moet het bedrag dat als vergoeding voor de incassokosten in rekening wordt gebracht, worden vermeld. Dit bedrag moet in overeenstemming zijn met de maximale vergoeding die voorgeschreven wordt in de amvb. Aan de consument wordt een termijn van 14 dagen geboden om alsnog de vordering te voldoen zonder dat de incassokosten verschuldigd worden. Om er zeker van te zijn dat de aanmaning is ontvangen en vervolgens de termijn van 14 dagen gaat lopen, kan de schuldeiser kiezen voor aangetekende verzending van de aanmaning.” (Nota n.a.v. het Verslag p. 4).

(23) “In de nieuwe civielrechtelijke regeling wordt slechts voorgeschreven dat er bij vorderingen op consumenten een aanmaning moet worden verstuurd voordat aanspraak op incassokosten kan worden gemaakt. Voor het overige wordt niet voorgeschreven welke incassohandelingen moeten worden verricht. Vastgelegd wordt welk bedrag aan incassokosten maximaal aan een schuldenaar in rekening mag worden gebracht wanneer deze zijn contractuele verplichting tot betaling van een geldsom niet is nagekomen. Welke incassohandelingen worden verricht en door wie – bijvoorbeeld door de schuldeiser zelf of door een derde zoals een incassobureau – wordt vrijgelaten. Hierdoor kan de schuldeiser zelf een zo effectief mogelijk incassotraject kiezen.”

(24) “Eén kosteloze aanmaning

Het wetsvoorstel schrijft niet voor welke kwaliteit het incassoproces dient te hebben, noch dat incassokosten slechts in rekening kunnen worden gebracht door een gecertificeerd incassobureau, constateren de leden van de VVD-fractie. Het wetsvoorstel schrijft één kosteloze aanmaning voor tot betaling binnen veertien dagen na verzuim (artikel 6:96, vijfde lid BW). In feite zal het dus mogelijk zijn dat de schuldeiser zelf, bij het uitblijven van betaling door de schuldenaar na één aanmaning, het verschuldigde bedrag met 40 euro aan incassokosten verhoogt, aldus deze leden. (…)

Het resultaat van het wetsvoorstel kan dus zijn dat meer vorderingen rechtstreeks door de schuldeiser, na één aanmaning inclusief incassokosten, worden geïnd.

Het wetsvoorstel schrijft slechts één kosteloze aanmaning voor. Het ligt volgens de leden van de CDA-fractie voor de hand dat een crediteur, alvorens een vordering uit handen te geven, zelf van die mogelijkheid gebruik zal maken. Het gevolg zal zijn, dat bij alle volgende aanmaningen de volledige incassokosten in rekening zullen worden gebracht, zodat er een beduidende stijging van incassokosten kan worden verwacht, menen deze leden. Is de regering met deze leden niet van mening, dat zulks ongewenst is? Graag een reactie.

Het wetsvoorstel eist in het voorgestelde artikel 6:96, vijfde lid, van het Burgerlijk Wetboek (BW), één (kosteloze) aanmaning met daarin vermeld de waarschuwing dat bij gebreke van betaling binnen 14 dagen buitengerechtelijke kosten verschuldigd zijn. Volgens bestaande incassopraktijk wordt deze aanmaning vrijwel altijd verstuurd en niet alleen één, maar wel 2 of 3 aanmaningen, voordat buitengerechtelijke kosten worden gerekend, menen de leden van de D66-fractie. Deze aanmaningen worden veelal door de schuldeiser zelf en niet door het incassobureau verstuurd. Volgens de tekst van het voorgestelde artikel 6:96, vijfde lid, van het BW, is het versturen van deze ene aanmaning door de schuldeiser voldoende om die kosten in rekening te kunnen brengen. Het wetsvoorstel zou dus tot gevolg kunnen hebben dat de vergoedingsplicht van incassokosten, eerder in het incassotraject (immers al na één aanmaning) aan de orde komt. Volgens de NVI gaat het wetsvoorstel – ten nadele van de consument – ten koste van de bestaande praktijk. Voor de consument wordt het incassotraject daardoor duurder, constateren deze leden. Zij verzoeken de regering derhalve om een reactie op dit standpunt van de NVI.”

In de Memorie van Antwoord I reageert de minister als volgt. ⁴⁵

(25) “Eén kosteloze aanmaning

De leden van de VVD-fractie schetsen de situatie dat door het wetsvoorstel mogelijk meer vorderingen door de schuldeiser zelf zullen worden geïnd omdat de vordering snel met incassokosten wordt verhoogd na één aanmaning. Zij vragen of de regering dit scenario heeft voorzien of heeft beoogd.

Het uitgangspunt dat vorderingen moeten worden voldaan, is niet verlaten. Een schuldeiser mag handelingen verrichten om betaling van het openstaande bedrag af te dwingen. Het wetsvoorstel schrijft voor dat er pas kosten voor die handelingen in rekening kunnen worden gebracht indien de consument is aangemaand en aan de aanmaning geen gevolg is gegeven. Het wetsvoorstel bepaalt niet welke incassohandelingen er verder moeten worden verricht en wie de incasso moet verzorgen, de schuldeiser zelf of een derde.

Het is mogelijk dat schuldeisers naar aanleiding van het wetsvoorstel bepalen de incasso zelf ter hand te nemen, omdat dat voor hen het meest effectieve traject is. Het doel van het wetsvoorstel is om duidelijkheid te verschaffen over de incassokosten en onredelijk hoge incassokosten tegen te gaan, ongeacht wie de inning van de vordering op zich neemt. In die zin maakt het wetsvoorstel bewust geen onderscheid tussen incasso door de schuldeiser zelf en incasso door een derde in opdracht van de schuldeiser. Ook onder het huidige recht kan een schuldeiser een (redelijke) vergoeding voor zijn eigen incassokosten op de schuldenaar verhalen. Voorwaarde voor het zich kunnen beroepen op een vergoeding van incassokosten, is dat er daadwerkelijk kosten zijn gemaakt. Ik verwacht dat schuldeisers een traject kiezen waarmee het innen van hun vordering de grootste kans van slagen heeft. Zij zullen zelf kiezen welke incassohandelingen zij (laten) verrichten en of direct of stapsgewijs de incassokosten in rekening worden gebracht. Het wetsvoorstel perkt die keuzevrijheid niet in.

De leden van de CDA-fractie stellen dat het voor de hand ligt dat crediteuren zelf de eerste kosteloze aanmaning zullen versturen en bij de volgende aanmaningen de volledige incassokosten in rekening brengen. Zij vragen of de regering met deze leden van mening is dat zulks ongewenst is.

Het wetsvoorstel laat de schuldeiser vrij om een zo effectief mogelijk incassotraject in te richten. Er is voor gekozen niet vast te leggen welke incassohandelingen moeten worden verricht en welk bedrag daaraan gekoppeld is. Enkel is bepaald welk bedrag in rekening mag worden gebracht voor het totaal aan incassohandelingen. Dit systeem gaat ervan uit dat incassohandelingen worden verricht maar laat aan de schuldeiser welke dit zijn. Het geeft ruimte om per wanbetaler een zo effectief mogelijk incassotraject te volgen. Het is mogelijk dat een schuldeiser direct 14 dagen na zijn aanmaning het gehele bedrag aan incassokosten in rekening brengt. Dat betekent nog niet dat de vordering hiermee is geïnd. Ook de schuldeiser zal zich de inspanningen van een gerechtelijk traject willen besparen en de voorkeur geven aan afdoening in het buitengerechtelijke traject. Al is het maar omdat bij toewijzing van de vordering weliswaar veroordeling van de schuldenaar in de proceskosten inclusief griffierechten plaatsvindt, maar dit nog niet betekent dat de schuldeiser deze kosten ook daadwerkelijk op de schuldenaar kan verhalen, bijvoorbeeld omdat de schuldenaar geen geld heeft. De schuldeiser kan er ook voor kiezen de incassokosten stapsgewijs te verhogen, wanneer hij bijvoorbeeld van mening is dat de schuldenaar dan eerder bereid is het verschuldigde bedrag te voldoen. Het doel van de incassohandelingen is immers dat het verschuldigde bedrag wordt betaald. Ik laat het aan de schuldeiser over om – tegen de achtergrond van de specifieke markt en de persoon van de schuldenaar – een zo effectief mogelijk incassotraject te kiezen.

De leden van de D66-fractie menen dat volgens bestaande incassopraktijk meerdere aanmaningen worden verstuurd, voordat buitengerechtelijke kosten worden berekend. De leden vragen om een reactie op een bericht van de NVI dat het wetsvoorstel ten koste van de bestaande praktijk gaat.

De NVI stelt dat aangezien het wetsvoorstel niet voorschrijft welke kwaliteit het incassoproces moet hebben, noch dat incassokosten pas in rekening kunnen worden gebracht als de vordering uit handen is gegeven aan een incassobureau, gevreesd moet worden dat schuldeisers zelf reeds vanaf de tweede aanmaning de volle incassokosten in rekening kunnen brengen. Ik heb er bewust voor gekozen niet vast te leggen welke incassohandelingen moeten worden verricht en welk bedrag aan een bepaalde incassohandeling is gekoppeld. Dat zou tot een vergaand en gedetailleerd ingrijpen in de markt leiden. Ik wil ruimte laten aan een schuldeiser om zelf te bepalen hoe hij de vordering int. De schuldeiser heeft recht op nakoming. Hij kan ervoor kiezen de vordering zelf te innen en daartoe incassohandelingen te verrichten. Niet goed is in te zien waarom een schuldeiser in dat geval geen recht zou hebben op vergoeding van zijn incassokosten.

Naar aanleiding van de schriftelijke opmerkingen van de fracties in de Tweede Kamer is bij nota van wijziging in het wetsvoorstel opgenomen dat een consument-schuldenaar eerst moet worden aangemaand voordat incassokosten in rekening kunnen worden gebracht. De aanmaning moet worden verstuurd na het intreden van het verzuim. De schuldenaar is in dat geval dus reeds te laat met betalen, maar krijgt nog een laatste kans het geldbedrag zonder incassokosten te voldoen. Hij kan dus niet door de incassokosten worden overvallen. Ik acht het niet gewenst verder voor te schrijven welke handelingen moeten worden verricht.” (p. 8-9)⁴⁶ [cursiveringen toegevoegd; A-G]

En in de Nadere Memorie van Antwoord I voorts:⁴⁷

(26) “Incassokosten na één aanmaning

De leden van de VVD-fractie vragen of het mede de bedoeling van het wetsvoorstel is dat incassobureaus minder snel worden ingeschakeld. Voorts vragen de leden hoe en door wie moet worden vastgesteld dat er daadwerkelijk incassokosten zijn gemaakt.

Het wetsvoorstel regelt hoeveel incassokosten maximaal aan een schuldenaar in rekening kunnen worden gebracht en vanaf welk moment dat kan. De schuldeiser kan ervoor kiezen om een vordering zelf te innen of bijvoorbeeld een incassobureau in te schakelen. Dit blijft een keuzevrijheid van diegene die de vordering heeft. Daarover bepaalt het wetsvoorstel niets. Mocht de schuldeiser een incassobureau inschakelen, dan regelt het wetsvoorstel voorts niet wat de schuldeiser voor de diensten van het incassobureau moet betalen. Het regelt alleen welk bedrag op de schuldenaar verhaald kan worden. Het wetsvoorstel laat de verhouding tussen een schuldeiser en derden die een vordering voor hem innen vrij. Het wetsvoorstel heeft dan ook niet tot doel de inschakeling van een incassobureau tegen te gaan. Het wetsvoorstel geeft een nadere invulling aan artikel 6:96 BW. In artikel 6:96 BW is een regeling opgenomen voor de vergoeding van schade, te weten de kosten die iemand maakt om een vordering te innen wanneer niet op tijd is betaald. Er kan pas een beroep worden gedaan op een vergoeding op grond van artikel 6:96 BW wanneer er schade is, dus wanneer handelingen zijn verricht en daarmee kosten voor het innen zijn gemaakt. Het wetsvoorstel bepaalt niet welke incassohandelingen moeten worden verricht. Het wetsvoorstel koppelt de incassokosten die kunnen worden verhaald alleen aan de hoofdsom van de vordering. Er wordt niet gekeken welke handelingen zijn verricht. Zo behoeft er over de vraag of de vergoeding juist is gezien de verrichte handelingen geen discussie te bestaan. Er zal altijd in ieder geval een brief moeten worden verstuurd waarin de schuldenaar erop wordt gewezen dat hij de vordering, eventueel met incassokosten, moet betalen. Er is dus altijd één incasso-handeling. Wanneer de schuldenaar een consument is, zal deze bovendien eerst nog een schriftelijke aanmaning moeten ontvangen met een nakomingstermijn van 14 dagen. Dat biedt hem de mogelijkheid de vordering alsnog, zonder verhoging met incassokosten, te voldoen.” (p. 4-5) [cursiveringen toegevoegd; A-G]

De hierboven bij 25 en 26 gecursiveerde passages kunnen voeding bieden aan de gedachte, dat een veertiendagenbrief, die geen gevolg heeft gehad, niet voldoende is voor de verschuldigdheid van de forfaitaire kostenvergoeding.

Men zou er ook in kunnen lezen dat de schuldeiser die na het verzenden van de veertiendagenbrief nog niets heeft ontvangen, feitelijk genoodzaakt is om vervolgstappen te zetten teneinde zijn geld te krijgen, maar dat de verschuldigdheid van de forfaitaire kostenvergoeding dan al gegeven is omdat de veertiendagenbrief is verzonden. Ik verwijs naar de verschillende lezingen die eerder (bij 3.21.3, slot) werden genoemd.

(27) “4. Rechterlijke matiging

(…)

Het wetsvoorstel dient om onredelijk hoge incassokosten tegen te gaan en rechtszekerheid te bieden over de hoogte van de incassokosten die in rekening mogen worden gebracht. Hiertoe zullen de buitengerechtelijke incassokosten van geldvorderingen worden genormeerd. De incassokosten zijn forfaitaire bedragen die worden berekend als percentage van de hoofdsom van de vordering. Er is in dit forfaitaire systeem geen plaats voor matiging van de incassokosten door de rechter. Wat in het buitengerechtelijke traject als redelijke incassokosten wordt beschouwd, geldt ook als redelijk indien het tot een geding komt. Wanneer het mogelijk zou zijn dat de rechter de incassokosten lager vaststelt, zou een van de grondslagen van dit wetsvoorstel, namelijk de rechtszekerheid over de incassokosten worden aangetast. Partijen kunnen dan alsnog de redelijkheid van de genormeerde incassokosten in twijfel trekken en het aan laten komen op een gerechtelijke procedure. Dat is niet gewenst en wordt met dit wetsvoorstel voorkomen. Vanzelfsprekend zal de rechter geen incassokosten conform de wettelijke regeling toewijzen indien er in het geheel geen incassohandelingen zijn verricht. Zodra de regeling voor de genormeerde incassokosten van toepassing is, dat wil zeggen voor de gevallen dat de schuldenaar een consument is en voor de gevallen dat het een vordering tussen bedrijven betreft die geen afspraken hebben gemaakt over de incassokosten, kan de rechter de incassokosten niet verder matigen dan de kosten die uit het besluit volgen.

Bovendien kan een rechter thans op grond van artikel 242 Rv overeengekomen incassokosten uitsluitend matigen tot incassokosten die, gelet op de tarieven volgens welke zodanige kosten aan de opdrachtgevers gewoonlijk in rekening worden gebracht, jegens de wederpartij redelijk zijn. Door de wettelijke normering van de maximale incassokosten wordt deze norm voor redelijke bedongen incassokosten ingevuld.

(…).

De regeling sluit voor de berekening van de vergoeding van de incassokosten aan bij de hoofdsom van de vordering. Het oorspronkelijk aan de schuldeiser verschuldigde bedrag is het uitgangspunt. Daarbij mogen dus niet andere kosten zoals administratiekosten worden opgeteld om de incassokosten te berekenen. Evenmin mogen naast de wettelijk genormeerde incassokosten afzonderlijk administratiekosten in rekening worden gebracht. De vergoeding omvat alle incassohandelingen, ongeacht de omschrijving van de kosten van die handelingen (bijv. registratiekosten, intakekosten, beheerskosten).” (p. 12)

En in de Nadere Memorie van Antwoord I:

(28) “3. Rechterlijke matiging

De leden van de VVD-fractie vragen naar het matigingsrecht van de rechter.

Met het wetsvoorstel wordt de huidige norm van artikel 6:96 BW dat incassokosten «redelijk» moeten zijn, ingekleurd. Het open karakter van deze norm leidt in de praktijk tot onduidelijkheid. Met name bij incassotrajecten waarbij geen gang naar de rechter wordt gemaakt, bestaat behoefte aan duidelijkheid over de hoogte van de toegestane incassokosten. Komt een incassozaak voor de rechter, dan kan de rechter buitensporige incassokosten terugbrengen tot kosten van een redelijke proportie. Het is echter niet gewenst dat wanneer bij een overigens onbetwiste vordering onenigheid bestaat over de incassokosten, men voor die incassokosten naar de rechter moet. Overigens kan een rechter bedongen incassokosten op grond van artikel 242 Rv nu slechts matigen tot redelijke kosten, waarbij wordt gekeken naar gebruikelijke tarieven. Door het vastleggen van de incassokosten wordt de onduidelijkheid over wat als redelijke kosten heeft te gelden, weggenomen. In de regeling is bepaald hoeveel incassokosten maximaal bij een schuldenaar in rekening mogen worden gebracht. Ook wanneer het tot een geding komt, zal de rechter de incassokosten conform de wettelijke regeling vaststellen. Men komt daardoor aan een matiging van de rechter tot redelijke kosten niet meer toe. Zou men in het wetsvoorstel de mogelijkheid opnemen om een rechter lagere incassokosten te laten vaststellen dan de wettelijke forfaitaire incassokosten, dan zou men wederom de redelijkheid van de forfaitaire incassokosten in twijfel kunnen trekken. Men zou dan alsnog naar de rechter moeten voor uitsluitsel over de redelijkheid van de incassokosten. Het uitgangspunt van de wet, duidelijkheid verschaffen over de incassokosten, zou daardoor worden ondermijnd.” (p. 2-3).

(29) “Het besluit normeert de incassokosten van geldvorderingen. De vergoeding voor incassokosten wordt berekend als percentage van het verschuldigde bedrag, waarbij het percentage trapsgewijs lager wordt naarmate de vordering hoger wordt.(…)

De wettelijke normering van de buitengerechtelijke incassokosten biedt rechtszekerheid over de hoogte van de vergoeding voor incassokosten en voorkomt conflicten daarover. (…).” (p. 3)

(30) “Het besluit gaat uit van een vaste vergoeding voor incassokosten waarbij geabstraheerd is van de kosten van de daadwerkelijk door de schuldeiser verrichte incassohandelingen. Als de schuldenaar een consument is, heeft een schuldeiser recht op een vergoeding van incassokosten indien hij de schuldenaar heeft aangemaand in de zin van artikel 6:96 lid 5 BW en betaling vervolgens is uitgebleven. Schuldeisers zijn nadien vrij zelf te bepalen op welke wijze zij een vordering (laten) incasseren en welke handelingen zij daarvoor verrichten.”(p. 3)

(31) “Indien de schuldenaar een consument is, dient deze eerst te worden aangemaand voordat incassokosten verschuldigd worden. Dit voorschrift is opgenomen in artikel 6:96 lid 5 BW. De aanmaning dient te worden verstuurd na het intreden van het verzuim. Uit het vereiste dat het verzuim moet zijn ingetreden, vloeit voort dat de vordering waarover de vergoeding voor incassokosten wordt berekend, reeds opeisbaar was. Een schuldenaar is in verzuim wanneer de termijn voor nakoming van de verbintenis is verstreken, dan wel indien de schuldenaar in gebreke is gesteld en betaling is uitgebleven (vgl. artikel 6:82 en 83 BW). Bij de aanmaning moet op grond van artikel 6:96 lid 5 BW het bedrag dat als vergoeding voor de incassokosten in rekening zal worden gebracht, worden vermeld. Dit bedrag moet in overeenstemming zijn met de maximale incassokosten die voortvloeien uit dit besluit. Om de gewenste duidelijkheid te bereiken, dient ook te worden vermeld wat de maximale incassokosten zijn die op basis van de wettelijke regeling in rekening kunnen worden gebracht, indien niet de maximale incassokosten op grond van de wettelijke regeling worden gevraagd. Aan de schuldenaar wordt een termijn van 14 dagen geboden om alsnog de vordering te voldoen zonder dat de incassokosten verschuldigd worden. Een dergelijke aanmaning heeft mede tot doel dat wordt voorkomen dat een schuldenaar wordt verrast door de incassokosten, bijvoorbeeld wanneer zijn bank-tegoed te laag was voor een automatische incasso. Om er zeker van te zijn dat de aanmaning is ontvangen en vervolgens de termijn van 14 dagen gaat lopen, kan de schuldeiser kiezen voor aangetekende verzending van de aanmaning (vgl. Kamerstukken 32 418).” (p. 7)

(32) “Wanneer de vergoeding voor incassokosten van een kleine vordering enkel wordt bepaald als percentage van de hoofdsom van de vordering, kan dit een incassobedrag opleveren waarvoor in redelijkheid geen incassohandelingen kunnen worden verricht. In dit besluit wordt daarom een minimumbedrag van € 40 vastgelegd. Dat bedrag compenseert bijvoorbeeld het aanmaken van een dossier en het opstellen en versturen van een aanmaningsbrief.” (p. 8)

De toelichting op het Besluit strookt met de parlementaire behandeling. Ik heb twee passages gecursiveerd, die steun zouden kunnen bieden aan de verschillende lezingen die hierboven al aan de orde kwamen.

(ii) De verschuldigde (maximale) kosten zijn forfaitair genormeerd volgens het Besluit. De forfaitaire vergoeding veronderstelt dat incassowerk is verricht (daarzonder is er geen recht op vergoeding; zie bijvoorbeeld de citaten 8, 18-19, 25-27), maar het is niet relevant welke werkzaamheden zijn verricht (zie bijvoorbeeld de citaten 4, 6,7, 25, 26, 30). De vergoeding sluit namelijk aan bij de verschuldige hoofdsom en niet bij de verrichte werkzaamheden (zie bijvoorbeeld de citaten 4 en 27). In abstracto, maar wellicht niet in ieder individueel geval, zou de forfaitaire vergoeding moeten volstaan (zie bijvoorbeeld de citaten 7, 9 en 32). De forfaitaire vergoeding blijft gelijk, ongeacht of het traject buitengerechtelijk wordt afgedaan of dat de zaak aan de rechter wordt voorgelegd (zie bijvoorbeeld de citaten 4, 27 en 28).

(iii) Over de in art. 2 Besluit bedoelde staffel is de nodige discussie geweest, in het bijzonder over het minimumbedrag van € 40,-.⁴⁸

Enerzijds bestond de zorg of dat bedrag in bepaalde gevallen de crediteur niet te makkelijk in de schoot zou vallen (zie bijvoorbeeld bij 14, 19, 20 en 24). In dat licht kan ook de voorziening van art. 6:96 lid 7 BW worden gezien.

Anderzijds bestond de zorg of dat bedrag wel voldoende zou zijn voor een adequaat buitengerechtelijk incassotraject, waarmee overbodige procedures zouden worden voorkomen. Uiteindelijk werd door de minister geconcludeerd dat naar zijn verwachting voor (ook) dat bedrag een gedegen incassotraject kan worden gevolgd.⁴⁹

(iv) Voor de verschuldigdheid van de kosten is óók vereist dat een ‘veertiendagenbrief’ is verstuurd, terwijl betaling binnen die periode uitbleef. De veertiendagenbrief heeft te gelden als een waarschuwing om de consument-schuldenaar, die dan al dan niet na ingebrekestelling in verzuim is, nog de gelegenheid te bieden om binnen de termijn van 14 dagen alsnog tot betaling van de vordering over te gaan, zonder dat buitengerechtelijke kosten zijn verschuldigd. Het voorkomt dat de consument-schuldenaar door de buitengerechtelijke kosten wordt overvallen (zie bijvoorbeeld de citaten 6, 7, 9, 12 en 31).

(vi) Ten aanzien van andere schuldenaren⁵⁰ geldt dit regime bij wege van regelend recht, met dien verstande dat dan geen veertiendagenbrief is voorgeschreven. ⁵¹

Verschillende standpunten

De totnutoe besproken standpunten kan men kort aanduiden als “veertiendagenbrief sec” en “veertiendagenbrief plus”. De argumentatie voor beide standpunten berust op de uiteenlopende lezingen van de parlementaire geschiedenis, die hiervoor bij 3.21.3 e.v. ter sprake kwamen.

Die argumentatie legt geen expliciet verband met de eerste redelijkheidstoets. Maar deze standpunten lijken te veronderstellen dat met de “veertiendagenbrief sec” respectievelijk “veertiendagenbrief plus” in beginsel – daargelaten bijzondere situaties − invulling wordt gegeven aan de vraag wanneer de kosten verschuldigd zijn en daarmee aan de eerste redelijkheidstoets. Zo schrijft Engberts dat de eerste redelijkheidstoets blijft bestaan, maar hij wijst ook op de invloed van de nieuwe regels op de verschuldigdheid van de kosten (hoewel “het wetsvoorstel formeel niet gaat over de vraag wanneer sprake is van buitengerechtelijke kosten”).

a.de Nota naar aanleiding van het verslag (Kamerstukken II, 2010-2011, 32 418, nr. 5, p. 11): (…) [het hof citeert hier de bij (13) opgenomen passage uit de Nota n.a.v het Verslag; A-G]

b.de Nota van toelichting bij het Besluit vergoeding voor buitengerechtelijke incassokosten (Stb. 2012, 141, p. 3), waarvan de tekst vooraf, bij gelegenheid van de behandeling door de Tweede Kamer van het hiervoor bedoelde wetsvoorstel, ten behoeve van de kamerleden ter inzage was gelegd (Kamerstukken II, 2010-2011, 32 418, nr. 5, p. 5): (…)[het hof citeert hier de bij (30) opgenomen passage uit de toelichting op het Besluit; A-G]

De opstellers van BGK-integraal hebben oog voor het feit dat het forfaitaire stelsel voor de schuldenaar negatieve aspecten heeft. De zorg daaromtrent blijkt ook uit de aanbevelingen aan de Raad voor de rechtspraak ten behoeve van de wetgever op p. 64 van het rapport, in het bijzonder sub 2.3 en 2.4.

Als een incassohandeling is verricht én overigens aan de eisen van de wet is voldaan, dan is de forfaitaire vergoeding volgens het Besluit verschuldigd. De forfaitaire vergoeding is gerelateerd aan de verschuldigde hoofdsom en abstraheert om die reden van de werkelijk verrichte werkzaamheden. Dit betreft de tweede redelijkheidstoets.

Gezien deze achtergrond, kan men aan art. 6:96 lid 5 BW jo het Besluit wel ontlenen dat als de forfaitaire kosten eenmaal volgens de wet verschuldigd zijn, het er verder niet toe doet hoeveel werk is verricht. Men kan er echter niet rechtstreeks aan ontlenen wanneer de forfaitaire kosten volgens de wet verschuldigd zijn.

Het stelsel van art. 6:96 lid 5 e.v. jo het Besluit sluit uit dat als de forfaitaire kosten eenmaal volgens de wet verschuldigd zijn, deze in een procedure nog van kleur verschieten of worden gematigd op de voet van de art. 241 en 242 Rv.

Niet kan worden aangenomen dat de wetgever ter zake van de vraag wanneer de forfaitaire kosten verschuldigdheid worden, afstand heeft genomen van de eerste redelijkheidstoets. Niet alleen volgt zulks niet uit de parlementaire behandeling van de desbetreffende wet, maar het zou evenmin stroken met de wijze waarop de verschuldigdheid van de kosten moet worden beoordeeld indien de schuldenaar geen consument is en partijen geen van de wet afwijkende afspraken hebben gemaakt.

De strekking van het stelsel van art. 6:96, leden 5 t/m 7, BW jo het Besluit is om (met name consument-)schuldenaren te beschermen tegen onzekerheid en onduidelijkheid ten aanzien van de hoogte van de kosten, om conflicten (en procedures) over de kosten te voorkomen en om in het algemeen een evenwicht te bieden tussen de belangen van schuldeisers en schuldenaren. De wet is dus wel in de eerste plaats, maar niet uitsluitend gericht op het belang van de (consument-)schuldenaar.

De beoogde zekerheid en duidelijkheid wordt primair geboden door de forfaitaire vergoedingen volgens het Besluit die, indien zij eenmaal verschuldigd zijn, ook verschuldigd blijven wanneer het tot een procedure komt. De forfaitaire vergoedingen worden immers in het algemeen door de wetgever geacht redelijk te zijn, ofschoon er ook debat is geweest over de redelijkheid van de verschuldigdheid van die bedragen in bepaalde gevallen.

Hoewel de wetswijzigingen dus niet in de eerste plaats tot doel hadden om zekerheid en duidelijkheid te scheppen ten aanzien van de vraag wanneer de kosten verschuldigd worden, kan ook daarover wel iets vanuit dat gezichtspunt gezegd worden. De gedachte dat na de veertiendagenbrief de kosten verschuldigd zijn indien (tijdige) betaling uitblijft, strookt met de strekking van de wet om zekerheid en duidelijkheid te bieden. Aan die strekking wordt m.i. echter niet in betekenende mate afgedaan in een systeem van “veertiendagenbrief plus” wanneer dit systeem voldoende kenbaar is (nu de wettekst op het eerste gezicht een wat andere kant op lijkt te wijzen) en in dit systeem wordt aangenomen dat elke nadere handeling volstaat (zodat in zoverre ook sprake is van duidelijkheid). De strekking van de wet biedt, zo bezien, geen eenduidig antwoord.

De veertiendagenbrief zelf komt specifiek tegemoet aan het belang van de consument-schuldenaar om niet door de forfaitaire kostenvergoeding te worden overvallen. Gegeven dat deze kostenvergoeding in het algemeen door de wetgever wordt geacht redelijk te zijn, brengt de strekking van de wet in zoverre niet noodzakelijkerwijs mee dat in het belang van de consument-schuldenaar na de veertiendagenbrief nog nadere eisen worden gesteld aan de verschuldigdheid van de kosten.

Ik zie in de parlementaire geschiedenis onvoldoende aanknopingspunten voor de gedachte dat na de veertiendagenbrief nog een incassohandeling (van welke aard dan ook) moet worden verricht voordat de kosten volgens het Besluit verschuldigd worden.

De teneur van de behandeling is vooral dat met deze brief een laatste kans wordt geboden om zonder kosten de vordering alsnog te kunnen betalen. De uitlatingen van de minister komen vooral daarop neer. Voor zover diens uitlatingen erop wijzen dat na de veertiendagenbrief nog werk moet worden verricht, houden die mijns inziens niet meer in dan de constatering, dat een crediteur die na het verzenden van de veertiendagenbrief nog geen betaling heeft ontvangen, feitelijk (opnieuw) iets zal moeten doen om zijn geld te krijgen. Ik lees daarin niet de opvatting dat een dergelijke extra stap vereist is voor de verschuldigdheid van de forfaitaire kostenvergoeding. Daaraan kan niet afdoen dat bepaalde opmerkingen van de minister tijdens de parlementaire behandeling wellicht ook in andere zin zouden kunnen worden opgevat.

In dit verband is ook van belang dat van de zijde van beide Kamers het uitgangspunt is geweest dat de forfaitaire kosten verschuldigd zouden worden na het verstrijken van de termijn van de veertiendagenbrief. Weliswaar zijn over de gevolgen van dat stelsel in bepaalde gevallen kritische opmerkingen gemaakt, maar van het stelsel is geen afstand genomen. Naar mijn idee heeft de wetgever hiermee beoogd om in abstracto een evenwicht te vinden tussen de belangen van schuldeisers en schuldenaren.

De proportionaliteit van de forfaitaire vergoeding kan vanuit verschillende invalshoeken worden benaderd. Denkbaar is dat het minimumbedrag van € 40,- een ten opzichte van de omvang van de verschuldigde hoofdsom hoge kostenvergoeding impliceert, terwijl de schuldeiser daarvoor wellicht in het concrete geval weinig moeite heeft hoeven doen. Het forfaitaire stelsel abstraheert van dergelijke omstandigheden (evenals van het geval dat de schuldeiser in concreto veel meer werk heeft gedaan) en veronderstelt dat het bedrag van € 40,- in absolute termen in het algemeen een redelijk geachte basisvergoeding voor de inspanning van de schuldeiser vertegenwoordigt. De spanning tussen beide invalshoeken wordt daarmee niet weggenomen. Bovendien zouden sommige schuldeisers hierin een prikkel kunnen zien om het buitengerechtelijke incassotraject zo kort en eenvoudig mogelijk te houden.⁷⁷

Met het arrest van het hof Arnhem-Leeuwarden meen ik dat betwijfeld kan worden of het stellen van de eis van een nadere incassohandeling in de praktijk veel verschil zou uitmaken, indien het verder niet uitmaakt welke handeling dat is. Met name de zorg, die ook in het parlement is uitgesproken, dat het stelsel toelaat dat in bepaalde gevallen het minimumbedrag van € 40,- erg (te) makkelijk wordt verdiend, wordt daarmee niet wezenlijk weggenomen. Een tweede (geautomatiseerde) mail of brief kost iets, maar niet veel meer moeite en biedt de schuldenaar iets, maar niet veel meer respijt. Men ontkomt met het stellen van de eis van een extra incassohandeling na de veertiendagenbrief dan ook niet aan het effect dat schuldeisers in bepaalde gevallen met de forfaitaire vergoeding ‘te veel’ zullen krijgen gezien hun werkelijke kosten (bij het stellen van deze eis hoogstens iets minder ‘te veel’, dan als men die eis niet stelt).

Nu lijkt de gedachte van de wetgever te zijn geweest dat schuldeisers met de forfaitaire vergoedingen soms ‘te veel’ en soms ‘te weinig’ zullen krijgen, maar dat die effecten elkaar per saldo wel in evenwicht zullen houden nu de forfaitaire vergoedingen in abstracto redelijk geacht kunnen worden. Die gedachte past in het bijzonder voor de ‘repeat players’, de schuldeisers die vaker vorderingen moeten (laten) incasseren. Beziet men die gedachte vanuit het perspectief van de schuldenaar, dan betaalt de ene schuldenaar wellicht ‘te veel’ gezien de werkelijke incasso-inspanningen van zijn crediteur en de andere wellicht ‘te weinig’. Zo bezien, financieren sommige schuldenaren per saldo de ten behoeve van andere schuldenaren te verrichten extra inspanningen. Wellicht vindt men dat gerechtvaardigd, vanuit de gedachte dat een schuldenaar behoort te voorkomen dat zijn crediteur incasso-werkzaamheden moet verrichten. Hoe dat ook zij, ook dit effect treedt op ongeacht of na de veertiendagenbrief nog een extra handeling is vereist. Voor zover zou blijken dat het minimumtarief voor bepaalde situaties aanpassing behoeft, dient dat te geschieden door wijziging van het Besluit.

Uit art. 6:96 BW volgt niet, dat de schuldeiser die zijn schuldenaar in overeenstemming met het zesde lid door middel van een veertiendagenbrief heeft aangemaand en daarop geen (tijdige) betaling heeft ontvangen, nog een nadere handeling dient te verrichten alvorens de vergoeding volgens het ‘Besluit vergoeding buitengerechtelijke incassokosten’ aan hem verschuldigd wordt.

Conclusie

De conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad de prejudiciële vraag ontkennend zal beantwoorden op de wijze als bij 3.50 is voorgesteld.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden

A-G