Parket bij de Hoge Raad, 15-09-2006, AV2654, C05/108HR

Conclusie inzake:

[Eiser]

tegen

[Verweerder]

In deze zaak heeft de strafrechter een vordering van een benadeelde partij gedeeltelijk afgewezen. Kan de vordering, voor wat betreft het afgewezen gedeelte, andermaal worden ingesteld bij de burgerlijke rechter?

1. De feiten en het procesverloop

1.2. Bij inleidende dagvaarding d.d. 16 augustus 2000 heeft eiser verweerder gedagvaard voor de rechtbank te 's-Gravenhage en betaling gevorderd van (pro resto) f 22.861,17, te vermeerderen met wettelijke rente en buitengerechtelijke incassokosten. Aan deze vordering heeft eiser ten grondslag gelegd dat verweerder jegens hem onrechtmatig heeft gehandeld door het plegen van voormelde doodslag.

1.4. Bij vonnis van 28 november 2001 heeft de rechtbank de vordering afgewezen. Voor wat betreft de onder I en onder III gestelde schade, wees de rechtbank op het bepaalde in art. 6:108 BW. Voor wat betreft de onder II gestelde schade, overwoog de rechtbank dat deze schadeposten niet in oorzakelijk verband staan tot het overlijden van het slachtoffer. Volgens de rechtbank heeft eiser onvoldoende gesteld waaruit het onrechtmatige handelen van verweerder heeft bestaan dat deze schade zou hebben veroorzaakt.

1.5. Eiser heeft hoger beroep ingesteld bij het gerechtshof te 's-Gravenhage. Verweerder heeft van zijn kant incidenteel hoger beroep ingesteld en aangevoerd dat eiser niet in zijn vordering had mogen worden ontvangen omdat reeds in het strafvonnis van 23 mei 2000 een afwijzende beslissing is genomen over deze vordering.

1.6. Bij arrest van 9 december 2004 heeft het hof het incidenteel hoger beroep gegrond geacht, het vonnis van de rechtbank van 28 november 2001 vernietigd en, opnieuw rechtdoende, eiser alsnog in zijn vordering niet-ontvankelijk verklaard. Aan een inhoudelijke beoordeling van de grieven in het principaal hoger beroep kwam het hof daarom niet meer toe.

1.7. Eiser heeft - tijdig - beroep in cassatie ingesteld. Verweerder heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Beide partijen hebben hun standpunten schriftelijk laten toelichten.

2. Bespreking van het cassatiemiddel

2.2. De door het middel aan de Hoge Raad voorgelegde rechtsvraag betreft een oud probleem. Sinds de invoering van het Wetboek van Strafvordering(2) bestaat de mogelijkheid dat de partij die benadeeld is door een strafbaar feit zich in de strafprocedure voegt met een vordering tegen de verdachte tot schadevergoeding naar burgerlijk recht. Deze voegingsmogelijkheid was aanvankelijk beperkt tot een zeker bedrag(3). Art. 337 (oud) Sv bepaalde dat de vordering alleen ontvankelijk zal zijn indien aan de verdachte enige straf of maatregel wordt opgelegd. De voegingsprocedure werd beheerst door de regels van het Wetboek van Strafvordering; zo kon de benadeelde partij (toen nog geheten: `beledigde partij') zelf geen getuigen of deskundigen aanbrengen (art. 334 (oud) Sv). De rechtbank kon de vordering toewijzen dan wel geheel of gedeeltelijk ontzeggen.

2.3. Enkele jaren na de invoering van het wetboek besliste de kantonrechter te Arnhem, in een geval waarin de strafrechter de vordering van de beledigde partij had ontzegd bij gebreke van bewijs van de schade, dat het aan de eiser vrijstond de gedaagde voor de burgerlijke rechter opnieuw in rechte aan te spreken tot vergoeding van de schade, geleden terzake van dezelfde aanrijding als waarvoor de gedaagde strafrechtelijk was veroordeeld; de gedaagde kon zich niet op het gezag van gewijsde beroepen(4). In HR 20 oktober 1941, NJ 1942, 59, werd beslist dat het voor de beledigde partij niet mogelijk is zijn vordering te splitsen, door in de strafprocedure tot het wettelijk maximum van f 150,- een vordering in te dienen en zich het recht voor te behouden om het restant langs andere weg in te vorderen. In de vakliteratuur nadien is aangenomen dat een beledigde partij wier vordering door de strafrechter is ontzegd dezelfde vordering niet opnieuw bij de burgerlijke rechter kan instellen(5). Daarbij is ook verwezen naar het arrest van 20 oktober 1941. Het hoofdargument is echter de onverenigbaarheid van rechterlijke gewijsden die zou ontstaan wanneer de burgerlijke rechter een vordering zou toewijzen welke eerder door de strafrechter was ontzegd: res iudicata est.

2.4. De Commissie-Terwee heeft in 1988 een nieuwe regeling voorgesteld voor de voeging in het strafproces. Voor zover van belang voor deze zaak, hield haar voorstel in dat niet langer de hoogte, maar de eenvoud van de door de benadeelde partij in te stellen vordering het criterium voor een voeging in het strafproces zou zijn. Het commissievoorstel opende uitdrukkelijk niet de mogelijkheid dat een benadeelde partij, wier vordering door de strafrechter is ontzegd, haar vordering opnieuw voorlegt aan de burgerlijke rechter. Het voorstel hield evenwel in, dat de strafrechter de vordering van de benadeelde partij niet-ontvankelijk verklaart indien de gegrondheid daarvan niet eenvoudig kan worden vastgesteld. Na een zodanige niet-ontvankelijkverklaring door de strafrechter zou de benadeelde partij zich met haar vordering tot schadevergoeding alsnog tot de burgerlijke rechter kunnen wenden zonder dat een gewijsde daaraan in de weg staat(6).

In het huidige recht is het nog steeds zo, dat de benadeelde partij ter terechtzitting tot het bewijs van de geleden schade stukken kan overleggen, maar zelf geen getuigen of deskundigen kan aanbrengen (zie art. 334 Sv). De stelplicht en bewijslast dat het ten laste gelegde strafbare feit door de verdachte is begaan berusten bij de officier van justitie.

2.6. Wanneer de strafrechter met toepassing van art. 361 lid 3 Sv de benadeelde partij geheel of gedeeltelijk niet-ontvankelijk heeft verklaard in haar vordering, kan de benadeelde partij dezelfde vordering alsnog instellen in een procedure bij de burgerlijke rechter; dat volgt uit de wettekst. Indien de vordering niet afstuit op dit ontvankelijkheidscriterium en de strafrechter de vordering tot schadevergoeding heeft afgewezen, is het niet mogelijk dat de benadeelde partij dezelfde vordering nogmaals voorlegt aan de burgerlijke rechter(8). De vakliteratuur heeft zich hierbij aangesloten(9).

2.8. In het onderhavige geval heeft eiser zich als benadeelde partij in de strafzaak gevoegd. Dat eiser, blijkens de vaststelling in het vonnis, zich daarbij heeft gepresenteerd als executeur-testamentair hangt, naar ik veronderstel, ermee samen dat een executeur-testamentair tot taak heeft de goederen van de nalatenschap te beheren voor zover de erflater niet anders heeft beschikt. Gedurende zijn beheer vertegenwoordigt de executeur-testamentair bij de vervulling van zijn taak de erfgenamen in en buiten rechte(12). Omdat het slachtoffer was omgekomen als gevolg van het strafbare feit, waren de erfgenamen als haar rechtsopvolgers onder algemene titel op de voet van art. 51a lid 2 Sv bevoegd zich als benadeelde partij in het strafproces te voegen. Daarnaast kon eiser zich als benadeelde partij in het strafproces voegen ter zake van de gemaakte kosten van de lijkbezorging (zie art. 51a lid 2 Sv in verbinding met art. 6:108 lid 2 BW)(13).

2.9. Ik keer terug naar het cassatiemiddel. Ook al wordt de vordering van de benadeelde partij ingesteld in het strafproces, het blijft materieel een vordering naar burgerlijk recht, gebaseerd op een door de verdachte begane onrechtmatige daad. Toen deze vordering door de strafkamer van de rechtbank gedeeltelijk werd afgewezen en de verdachte noch de officier van justitie hoger beroep had ingesteld tegen het vonnis van de strafkamer, had eiser de mogelijkheid op de voet van art. 421 lid 4 Sv hoger beroep in te stellen bij het gerechtshof. Eiser heeft die mogelijkheid niet benut. Daarmee werd de afwijzing van de vordering ten opzichte van eiser onherroepelijk.

2.10. Verweerder heeft in dit geding een beroep gedaan op art. 236 lid 1 Rv: "Beslissingen die de rechtsbetrekking in geschil betreffen en zijn vervat in een in kracht van gewijsde gegaan vonnis, hebben in een ander geding tussen dezelfde partijen bindende kracht"(14). Het strafvonnis van de rechtbank, voor zover dit inhoudt de afwijzing van de vordering van eiser als benadeelde partij, is in kracht van gewijsde gegaan. Het is m.i. ook aan te merken als een beslissing die de rechtsbetrekking in geschil betreft, te weten de vraag of verweerder aan eiser de gevorderde schadevergoeding op grond van onrechtmatige daad moet betalen.

2.11. In de toelichting op het middel onder 7 wordt aangevoerd dat de voegingsprocedure voor de benadeelde partij met te weinig waarborgen is omkleed om tussen partijen gezag van gewijsde te hebben. Daartoe heeft eiser gesteld dat de voeging accessoir is aan de strafzaak, dat de vordering eenvoudig moet zijn om in het strafproces te worden toegelaten, dat de schade rechtstreeks moet voortvloeien uit het strafbare feit, waar art. 6:98 BW een minder strak oorzakelijk verband eist en dat de benadeelde minder mogelijkheden heeft om bewijs te leveren dan in een civiele procedure, hetgeen het middel kennelijk in strijd met art. 6 lid 1 EVRM acht.

2.12. Op zich lijkt mij juist, dat eiser er recht op heeft dat hij zijn vordering tot schadevergoeding tegen verweerder aan de rechter kan voorleggen in een procedure die aan de eisen van art. 6 lid 1 EVRM voldoet(15). De voeging als benadeelde partij in het strafproces biedt hem een mogelijkheid om kosteloos en betrekkelijk gemakkelijk(16) een executoriale titel te verkrijgen. Daartegenover staan beperkingen die eigen zijn aan een voeging. De gevoegde vordering is accessoir aan en afhankelijk van het verloop van de strafzaak: indien de strafzaak niet in een veroordeling ter zake van het desbetreffende feit eindigt, is de benadeelde partij in haar vordering niet-ontvankelijk (art. 361 lid 2 Sv). Hetzelfde geldt wanneer de juistheid van de vordering niet eenvoudig is vast te stellen (art. 361 lid 3 Sv). De stelling dat de strafrechter een andere maatstaf dan de burgerlijke rechter hanteert voor de vaststelling van oorzakelijk verband tussen het bewezen verklaarde feit en de gestelde schade mist feitelijke grondslag, gelet op de jurisprudentie(17). Wel is juist, dat de benadeelde partij in het strafproces zelf geen getuigen en/of deskundigen kan voorbrengen. De consequentie hiervan is dat de strafrechter, wanneer hij van oordeel is dat de door de benadeelde partij gestelde schade geheel of voor een gedeelte nader bewijs behoeft, niet een bewijsopdracht geeft - daarvoor laat het strafproces geen ruimte -, maar de benadeelde partij op grond van art. 361 lid 3 Sv in haar vordering (geheel of voor het desbetreffende gedeelte) niet-ontvankelijk behoort te verklaren met bepaling dat deze haar vordering slechts bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen(18). Overigens heeft een benadeelde partij, die het niet wil laten aankomen op een inhoudelijke uitspraak van de strafrechter over haar vordering, te allen tijde in het strafproces de mogelijkheid de voeging geheel of gedeeltelijk terug te nemen. In het onderhavige geval heeft de strafrechter niet de vordering van eiser afgewezen op de grond dat eiser de gestelde schade niet (bijv. met getuigen) heeft kunnen aantonen. De primaire rechtsklacht (punt 7) gaat om deze redenen niet op.

2.13. Voor wat betreft de subsidiaire klacht (punt 10), kan het volgende worden opgemerkt. De strafkamer van de rechtbank heeft de gedeeltelijke afwijzing van de vordering gebaseerd op de overweging dat de wetgever aan eiser niet een civiel vorderingsrecht heeft toegekend (zie 1.1.4 hiervoor). De strafkamer heeft kennelijk het oog gehad op art. 6:108 BW, hetgeen ook hieruit blijkt dat zij de vordering wél heeft toegewezen voor zover deze de kosten van de lijkbezorging betrof. Bij de juistheid van dit afwijzend oordeel kan een vraagteken worden gezet. Zoals gezegd, biedt art. 51a lid 2 Sv de mogelijkheid aan de rechtsopvolgers van het slachtoffer van een doodslag om zich ter zake van hun onder algemene titel verkregen vordering in het strafproces te voegen. Een vordering van het overleden slachtoffer op de dader ter zake van het bewezenverklaarde feit kan onder algemene titel overgaan op de erfgenamen. Art. 6:108 BW heeft alleen betrekking op de vorderingen die derden rechtstreeks tegen de dader kunnen instellen. Hoe dan ook, eiser had zijn bezwaren tegen dit inhoudelijke oordeel van de strafkamer van de rechtbank aan de orde kunnen stellen in een hoger beroep op grond van art. 421 lid 4 Sv. Nu dat niet is gebeurd, mocht verweerder zich op het gewijsde beroepen. Ik zie geen ruimte om de aangehaalde overweging van de strafkamer te lezen als, of te converteren in, een niet-ontvankelijkverklaring, zoals in het middel wordt bepleit.

2.15. De Franse regeling houdt kort gezegd in dat wanneer de rechter in het verzoek van de benadeelde partij, de daarbij gevoegde stukken of het strafdossier niet voldoende gronden vindt om een beslissing te nemen, de beslissing over de vordering tot schadevergoeding kan worden afgesplitst en uitgesteld tot een latere zitting(21). Wanneer de benadeelde partij zich uit de strafprocedure terugtrekt staat dit niet in de weg aan het alsnog instellen van een vordering bij de burgerlijke rechter(22).

2.16. In het Belgische recht is de voeging geregeld in de art. 2 - 5 van de Voorafgaande Titel van het Wetboek van Strafvordering (V.T.Sv). Art. 4 V.T.Sv. houdt in dat de burgerlijke rechtsvordering (bedoeld is: de rechtsvordering tot herstel van de schade, door een misdrijf veroorzaakt, art. 3 V.T.Sv.) tezelfdertijd en voor dezelfde rechter worden vervolgd als de strafvordering. De burgerlijke rechtsvordering kan ook afzonderlijk, d.w.z. voor de burgerlijke rechter, worden vervolgd; in dat geval is zij geschorst zolang niet definitief is beslist over de strafvordering die vóór of gedurende de burgerlijke rechtsvordering is ingesteld. Na afloop van de strafzaak conformeert de burgerlijke rechter zich aan de beslissing in de strafzaak(23). Het algemene criterium voor gezag van gewijsde is neergelegd in art. 23 Gerechtelijk Wetboek(24). De rechtspraak en Belgische vakliteratuur over het gezag van gewijsde van de beslissing van de strafrechter houden in belangrijke mate verband met een vraag die in Nederland in art. 161 Rv is beantwoord(25). Indien de strafrechter de verdachte heeft vrijgesproken en bijgevolg de vordering van de burgerlijke partij tegen de verdachte heeft afgewezen, zonder dat de burgerlijke partij tegen dat vonnis een rechtsmiddel aanwendt, kan het gezag van gewijsde aan die burgerlijke partij worden tegengeworpen wanneer zij vervolgens een rechtsvordering tegen de dader instelt of vervolgt voor de burgerlijke rechter(26).

3. Conclusie

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.