Hoge Raad, 09-10-1981, AG4240 AC1050 AM6138, 11.775

9 oktober 1981

M.E.

2. Het Waterschap kan zijn eventuele aansprakelijkheid niet afweren met de stelling, dat het niet alleen met het beheer en onderhoud van die sloot was belast. Wellicht zal het, bij gegrondheid van die stelling, in geval van veroordeling regres kunnen uitoefenen op een ander, doch jegens [verweerder] is het ten volle aansprakelijk, indien op grond van onrechtmatigheid van zijn gedrag tot zijn schadeplichtigheid geconcludeerd moet worden.

3. Het Waterschap ontkent niet, dat op hem in beginsel de rechtsplicht rust de onderhavige sloot zodanig schoon te houden, dat zij als waterlossing voor onder meer het onderhavige perceel dienst kan doen. Het meent evenwel aan die plicht voldaan te hebben door op gezette tijden die beek schoon te houden of door de mede-onderhoudsplichtige schoon te doen houden, welke periodieke schoonmaakbeurt kort ná het gebeuren in de maand juni 1972 zou plaatsvinden.

4. Het wijt de schade aan [verweerder] aardappeloogst niet aan nalatigheid van het Waterschap bij het vervullen van zijn rechtsplicht tot schoonhouden van de sloot, doch aan onverwachte en onvoorziene grote en uitzonderlijke regenval in de periode van 29 mei tot 1 juni 1972, waardoor mede in verband met de extra-lage ligging van het land het onderwaterlopen is veroorzaakt.

5. Voor zover het Waterschap hiermede de causaliteit tussen het niet-schoon zijn van de beek en de schade door wateroverlast wil bestrijden, faalt zijn betoog, aangezien uit de vaststaande feiten blijkt, dat, na verwijdering van de plantengroei uit de sloot aan de zijde van [verweerder] perceel, het water snel en in korte tijd afvloeide.

Dat neemt niet weg, dat de door het Waterschap gestelde lage ligging van het bewuste perceel land mede oorzaak kan zijn geweest van de aan [verweerder] opgekomen schade, namelijk indien juist is, zoals het Waterschap beweert, dat bij hevige regenval als in de periode 29 mei tot 1 juni 1972, afgezien van de onderhoudstoestand van de afwateringssloot langs [verweerder] perceel land, toch schade aan de aardappeloogst zou zijn toegebracht. Aangezien de mate van aansprakelijkheid van het Waterschap daardoor beperkt kan worden, zal het tot bewijs van voormeld beweren en de mate van de beperkende werking daarvan op zijn aansprakelijkheid worden toegelaten.

6. Voor zover het Waterschap bedoelt te betwisten, dat het schuld treft, aangezien het alles heeft gedaan wat redelijkerwijs ter vervulling van de op hem rustende rechtsplicht verwacht mocht worden, zal de Rechtbank dat beroep slechts kunnen honoreren, als het Waterschap kan waarmaken zijn stelling, dat de in de periode van 29 mei tot 1 juni 1972 gevallen neerslag van zó abnormale omvang is geweest, dat hij daarmede bij de vervulling van zijn onderhoudsplicht van de beek redelijkerwijs geen rekening hoefde te houden.’’.

2. dat het eerste gedeelte van de eerste grief, blijkens de toelichting daarop, er kennelijk over klaagt, dat de Rechtbank onvoldoende heeft rekening gehouden met de omstandigheid, dat ook de Duitse instanties, belast met de waterhuishouding met betrekking tot de onderhavige sloot, mede aansprakelijk zijn, gelet op de versnelde waterafvoer van de in Duitsland gelegen gronden en met de omstandigheid, dat het onderhoud van de sloot is geregeld in een nog niet door de subcommissie XIV van de Grenswaterencommissie goedgekeurde overeenkomst tussen het Waterschap en het Drainverband Twist, onder toezicht van de Kreis Meppen;

3. dat geen grieven zijn aangevoerd tegen de in de eerste rechtsoverweging van het vonnis vermelde vaststelling van de daar genoemde feiten, zodat in hoger beroep mede van deze feiten kan worden uitgegaan;

4. Met betrekking tot het tweede gedeelte van de eerste grief en tot de tweede grief:

dat blijkens de aan de grieven voorafgaande inleiding en de op deze grieven gegeven toelichting aan deze grieven — kort geformuleerd — de stelling ten grondslag ligt, dat met betrekking tot de naleving van de op het Waterschap rustende rechtsplicht, gelet op de aan hem toevertrouwde behartiging van andere veelsoortige belangen, minder stringente eisen moeten worden gesteld dan aan particulieren en dat van hem niet kan worden gevergd, dat een optimale toestand van de gronden van de ingelanden wordt bereikt, met name niet, wanneer het een bepaald systeem van regelmatige controle, verzorging en onderhoud toepast, dat — exceptionele gevallen daargelaten — voldoet;

5. dat tussen partijen, zoals reeds is overwogen, vaststaat, dat de onderhavige sloot aan de zijde van het perceel van [verweerder], althans voor het gedeelte, dat in beheer en onderhoud was bij het Waterschap, niet van plantengroei was gezuiverd;

6. met betrekking tot de derde grief:

dat uit het met betrekking tot de vorige grieven overwogene volgt, dat de Rechtbank terecht aan het Waterschap het in het dictum van het vonnis geformuleerde bewijs heeft opgedragen, zodat ook deze grief faalt;

7. dat mitsdien het vonnis dient te worden bekrachtigd;’’.

4. Voor wat betreft het in het tussenvonnis geformuleerde probandum sub A komt uit de getuigenverklaringen naar voren, dat met name het betrekkelijk laag gelegen perceel land van [verweerder] onder water loopt, indien het water in het […], waar de onderhavige […] op uitmondt, zijn hoogste waterstand heeft bereikt.

5. [getuige] verklaart met betrekking tot dit punt, dat het […] wel een hoog peil had, maar nog niet tot aan het maaiveld en dat, als de sloot geruimd zou zijn geweest, het overtollige regenwater zou zijn afgevoerd, zonder dat inundaties zouden zijn opgetreden en schade aan de aardappels op het land van [verweerder] veroorzaakt zou zijn. Beide getuigen verklaarden, dat, nadat de sloot was geruimd het water snel wegstroomde.

6. Op zijn minst is het onzeker gebleven, of het land van [verweerder] toch zou zijn overstroomd, als de sloot tijdig was geschoond, zodat dit onderdeel van het probandum niet is bewezen.

7. Wel is komen vast te staan, dat de regenval eind mei 1972 hevig was, maar, gelet op de in het geding gebrachte gegevens was deze — over het gehele jaar genomen — niet uitzonderlijk. Tegen het tijdstip, dat de sloot aan de beurt was om geruimd te worden, was de afwateringscapaciteit in het algemeen wel voldoende, doch niet toereikend om een regenval als eind mei 1972 het hoofd te bieden. Daarnaast staat vast, dat, toen men de sloot had geschoond, het water van de sloot zonder problemen wegstroomde en dat, indien de sloot was geschoond vóór de onderhavige regenval, geen overlast zou zijn opgetreden op het land van [verweerder].

8. De oorzaak van het overstromen van het land van [verweerder] moet dus worden gezocht èn in de regenval èn in het toen niet geruimd zijn van de sloot.

9. Naar voren is gekomen, dat met name het land van [verweerder] in meerdere mate dan de andere naburige percelen met het oog op de afwateringscapaciteit van de […] bloot staat aan overstroming en dus extra aandacht van het Waterschap vereist, voorts dat de aangroei in de sloot weer na het ruimen begint en binnen enkele maanden weer zover gevorderd kan zijn dat overstromingsgevaar ontstaat.

10. Nu, zoals overwogen, niet is gebleken, dat over het gehele jaar genomen de regenval in mei 1972 uitzonderlijk groot was en niet is gesteld of gebleken, dat het ruimen van de sloot optimaal pas kon gebeuren — zoals in het onderhavige geval — begin juni en voorts geen omstandigheden zijn gebleken, waaruit kan worden afgeleid, dat van het Waterschap niet gevergd kan worden — ondanks het gevaar voor wateroverlast met betrekking tot het perceel van [verweerder] — op een ander tijdstip dan het door hem gekozene te schonen, is het Hof met de Rechtbank van oordeel, dat het Waterschap niet in het bewijs is geslaagd.

11. De grief is derhalve tevergeefs voorgedragen.

Met betrekking tot de derde grief:

12. Niet is gesteld, noch gebleken, dat de reeds gehoorde getuige [getuige] meer of anders zal verklaren, dan hij in eerste aanleg heeft verklaard, zodat aan het verzoek deze getuige nogmaals te doen horen moet worden voorbijgegaan.

13. Eveneens dient het aanbod om de in de toelichting op deze grief genoemde Ing. Naarding te horen te worden gepasseerd, omdat het Hof door de overgelegde bescheiden en de verklaringen van de gehoorde getuigen omtrent de waterhuishoudkundige en meteorologische aspecten zich voldoende voorgelicht acht, op grond waarvan eveneens het uitbrengen van een deskundigenbericht — niet duidelijk is gemaakt, of het deskundigenonderzoek op andere aspecten dan de reeds genoemde betrekking zal hebben — den Hove niet noodzakelijk voorkomt. Deze grief faalt derhalve.

14. Met betrekking tot de tweede grief:

15. Nu deze grief slechts is gegrond op hetgeen met betrekking tot de eerste grief is aangevoerd en deze grief dus zelfstandigheid mist, is deze eveneens tevergeefs voorgedragen.

16. Alle aangevoerde grieven vermogen niet tot vernietiging van het vonnis te leiden, zodat deze dient te worden bekrachtigd.;’’

1. Omdat de op het Waterschap rustende rechtsplicht tot beheer en onderhoud van de onderhavige sloot, nu uit 's Hofs arrest en de daaraan ten grondslag liggende stukken van het geding niet blijkt van enige overeenkomst tussen partijen ter zake van het schoonhouden van die sloot, slechts zou kunnen berusten op de wet, en omdat het Reglement voor het Waterschap Bargerbeek in 1972 ter zake bepaalde dat het Waterschap, voor zover te dezen toepasselijk, ten doel had de verbetering van de waterhuishouding, de waterbeheersing en het tegengaan van de waterverontreiniging alsmede al datgene wat verder in het belang kon zijn van de tot het Waterschap behorende gronden (en niet van ieder stuk grond op zichzelf) en het Hof door te overwegen dat op het Waterschap derhalve de rechtsplicht rustte om die sloot schoon te houden, zodat het afvoeren van het water te allen tijde op voldoende wijze ongestoord kan plaatsvinden en door te beslissen dat, zodra tengevolge van de door het niet tijdig schoonmaken veroorzaakte aanwezigheid van plantengroei in de sloot de afvoer van het water niet normaal kan plaatsvinden en een en ander wateroverlast op de aan de sloot grenzende gronden en daarmee schade voor de gebruikers van die gronden tengevolge heeft, de in de verplichting tot beheer en onderhoud voor de grondgebruikers gelegen waarborg medebrengt, dat het Waterschap aansprakelijk is voor de door de grondgebruikers geleden schade, aan die doelomschrijving een onjuiste inhoud heeft gegeven, aangezien het ''systeem van controle, verzorging en onderhoud'' dat het Waterschap toepast ter regeling van zijn werkzaamheden blijkens die doelomschrijving niet eenzijdig mag zijn afgestemd op het te allen tijde — behoudens in geval van zodanige neerslag dat ook bij geheel onbelemmerde doorstroming van de sloot een zo laag gelegen perceel als dat van [verweerder] toch onder water zou zijn gelopen, respectievelijk neerslag van zo'n abnormale omvang dat het Waterschap daarmede bij de vervulling van de onderhoudsplicht redelijkerwijs geen rekening behoefde te houden — voorkomen van de wateroverlast voor ieder individueel perceel, althans voor het perceel van [verweerder], maar ook moet zijn gericht op het tegengaan van waterverontreiniging, waaronder wel mede zal zijn te verstaan het biologisch gezond houden van de sloten, alsmede op de aan het Waterschap ''toevertrouwde behartiging van andere veelsoortige belangen'', en dat alles binnen het kader van het budget en van de beschikbare mankracht van het Waterschap, en omdat in de taakomschrijving van het Waterschap geen waarborg is gelegd voor iedere individuele grondgebruiker in die zin dat het Waterschap altijd en onder alle omstandigheden — behoudens die waarvoor het Hof een uitzondering heeft gemaakt, althans behoudens overmacht — aansprakelijk zou zijn voor de schade die een individuele grondgebruiker lijdt als gevolg van het onderlopen van zijn land doordat een bepaalde sloot kort voor het tijdstip waarop deze zou worden geschoond, bij hevige regenval het hemelwater niet snel genoeg kan afvoeren, ook niet als (althans op zichzelf nog niet wanneer) zou komen vast te staan dat bij eerdere schoning de betreffende sloot het regenwater wel zo snel zou hebben afgevoerd dat het land van de betrokkene niet zou zijn ondergelopen en zeker niet wanneer zulks onzeker blijft, gelijk aan het eindarrest, waartegen zich middel II richt, is vastgesteld.

2. Op de onder 1 genoemde gronden en temeer omdat uit de stukken van het geding blijkt dat het Waterschap reeds bij conclusie van antwoord in eerste instantie heeft gesteld en dat het Hof in het midden heeft gelaten dat het door [verweerder] gepachte perceel extra laag is gelegen en ongeschikt is voor de akkerbouw.

3. Althans omdat 's Hofs in dit middel bestreden beslissingen niet naar de eisen der wet met redenen zijn omkleed.

1. Omdat 's Hofs verwerping van de grieven en de bekrachtiging van het eindvonnis van de Rechtbank niet naar de eisen der wet met redenen zijn omkleed, onder meer omdat uit de stukken van het geding niet blijkt dat één van de partijen gegevens in het geding heeft gebracht ter zake van de regenval ter plaatse of elders gedurende het gehele jaar 1972 of gedurende enig ander jaar of zelfs maar gedurende enig ander tijdvak dan de maanden mei van 1941 tot en met 1977, en derhalve onverstaanbaar is 's Hofs beslissing dat wel is komen vast te staan dat de regenval eind mei 1972 hevig was, maar dat deze, gelet op de in het geding gebrachte gegevens — over het gehele jaar genomen — niet uitzonderlijk was en ook overigens onbegrijpelijk is wat het Hof daarmede bedoelde tot uitdrukking te brengen, hetwelk alles ook geldt voor 's Hofs herhaalde overwegingen dat niet is gebleken dat over het gehele jaar genomen de regenval in mei 1972 uitzonderlijk groot was, zijnde voorts onverstaanbaar wat het Hof tot uitdrukking heeft willen brengen met de overweging dat niet is gesteld of gebleken dat het ruimen van de sloot optimaal pas kon gebeuren begin juni en voorts geen omstandigheden zijn gebleken, waaruit kan worden afgeleid dat van het Waterschap niet gevergd kon worden — ondanks het gevaar voor wateroverlast met betrekking tot het perceel van [verweerder] — op een ander tijdstip dan het door het Waterschap gekozene te schonen en in cassatie derhalve niet kan worden beoordeeld of de wet op dit punt juist is toegepast.

's Hofs beslissing zou innerlijk tegenstrijdig zijn indien het enerzijds een schema, waarin schoning van de betrokken sloot tweemaal per jaar is voorzien, gepast zou achten, maar anderzijds schoning (eerst) begin juni onrechtmatig zou oordelen, nu het Hof anderzijds heeft overwogen dat de aangroei in de sloot weer na het ruimen begint en binnen enkele maanden weer zover gevorderd kan zijn dat overstromingsgevaar ontstaat, en in het geding niet is gebleken dat de kwetsbaarheid van het gewas van [verweerder] eind mei groter was dan op andere tijdstippen, terwijl, indien het Hof heeft bedoeld dat de betrokken sloot vaker zou moeten worden geschoond dan twee maal per jaar, het Hof daarmede zich zou hebben begeven in een afweging van belangen die binnen het kader van de wet aan het Waterschap is voorbehouden, althans het Hof in dat geval ten onrechte is voorbijgegaan aan het aanbod deskundigen te doen horen.

2. Omdat het Hof heeft laten medewerken tot het bewijs de verklaring van de getuige [getuige] dat het […] wel een hoog peil had, maar nog niet tot aan het maaiveld en dat, als de sloot geruimd zou zijn geweest, het overtollige regenwater zou zijn afgevoerd, zonder dat inundaties zouden zijn opgetreden en schade aan de aardappels op het land van [verweerder] veroorzaakt zou zijn, zulks terwijl uit het proces-verbaal van het betreffende getuigenverhoor niet blijkt dat de getuige [getuige] als deskundige is beëdigd en zijn verklaring ter zake ten onrechte berust, althans mede berust op bijzondere meningen of gissingen, bij redenering opgemaakt en niet met redenen van wetenschap omkleed.';

Overwegende omtrent deze middelen:

1. Het gaat in deze procedure om de vraag of en in welke gevallen een waterschap aansprakelijk kan worden gesteld voor schade aan het gewas door het onder water lopen van een laag gelegen stuk grond binnen het gebied van dat waterschap, als gevolg van het door plantengroei verstopt raken van een sloot waarvan het onderhoud bij het Waterschap berust.

2. In haar tussenvonnis van 6 mei 1975 heeft de Rechtbank deze vraag in die zin beantwoordt dat het Waterschap voor die schade aansprakelijk is tenzij het bewijs levert van een van de in het dictum van dat vonnis onder A en B omschreven omstandigheden.

3. In zijn eindarrest bouwt het Hof voort op de onder 2 bedoelde rechtsopvatting. Dat geldt met name ook voor de eisen ten aanzien van de op het Waterschap rustende stelplicht waarvan het Hof uitgaat bij zijn onderzoek naar de vraag of het Waterschap in het hem opgedragen bewijs is geslaagd: die eisen berusten klaarblijkelijk op vorenbedoelde waarborggedachte, die voor laag gelegen land als dat van [verweerder] meebrengt dat daarvoor extra aandacht van het Waterschap is vereist, zodat het op de weg van het Waterschap zou hebben gelegen te stellen waarom van hem niet kon worden gevergd dat het ten behoeve van dat land afweek van zijn systeem van controle, verzorging en onderhoud dat in het algemeen voldoet.

4. Uit het voorgaande volgt dat de gegrondheid van de in het eerste middel aangevoerde klacht moet leiden tot vernietiging van 's Hofs arrest van 16 februari 1977 en van het daarop voortbouwende arrest van 10 september 1980. De tegen laatstgenoemd arrest door het tweede middel gerichte zelfstandige klachten behoeven derhalve geen bespreking meer;