Centrale Raad van Beroep, 19-04-2022, ECLI:NL:CRVB:2022:931, 20/345 PW

1.1.

Appellanten ontvingen vanaf 29 september 2015 bijstand van het college naar de norm voor gehuwden op grond van de Participatiewet (PW). Zij woonden in de periode waar het hier om gaat op een adres te Zoetermeer op de vierde verdieping van een appartementencomplex (uitkeringsadres).

1.2.

Sinds 1 oktober 2012 stond de zoon van appellanten (X) in het handelsregister bij de Kamer van Koophandel ingeschreven als eigenaar van een winkel, die is gevestigd op een adres te Den Haag (winkel).

1.3.

Op 23 april 2018 ontving een handhavingsmedewerker en toezichthouder PW van de afdeling Werk Zorg en inkomen team Handhaving van de gemeente Zoetermeer signalen van het Haags Economisch Interventieteam (HEIT) dat appellant op 12 april 2017 werkend in de winkel was aangetroffen en dat hij op 19 april 2018 alleen in de winkel was aangetroffen. Naar aanleiding van die signalen heeft de handhavingsmedewerker een onderzoek ingesteld naar de rechtmatigheid van de aan appellanten verleende bijstand. In dat kader heeft de handhavingsmedewerker dossier- en internetonderzoek verricht, registers geraadpleegd en gegevens opgevraagd en gevorderd. Daarnaast heeft de handhavingsmedewerker, samen met collega’s, in de periode van 16 mei 2017 tot en met 1 juni 2017 en op 21 juni 2017 waarnemingen verricht bij de woning en bij de winkel. Daarbij hebben de handhavingsmedewerkers een aantal foto’s gemaakt, appellant driemaal in een voertuig gevolgd en bezoeken aan de winkel afgelegd. Tijdens deze bezoeken hebben de handhavingsmedewerkers gesprekken met appellant gevoerd en producten in de winkel gekocht en bij appellant afgerekend. Op verzoek van de handhavingsmedewerker hebben sociaal rechercheurs van de gemeente Den Haag in de periode van 4 tot en met 15 juni 2017 waarnemingen verricht bij de winkel. Eén van de sociaal rechercheurs heeft op 5 juni 2017 in de winkel een gesprek met appellant gevoerd. De handhavingsmedewerker heeft ook nog kennis genomen van de waarnemingen die HEIT op 23 juni 2017 bij en in de winkel heeft verricht en heeft op 27 juni 2018 een gesprek met appellant gevoerd. De bevindingen van het onderzoek zijn neergelegd in een rapport van 29 juni 2018.

1.4.

De onderzoeksresultaten zijn voor het college aanleiding geweest om bij besluit van 29 juni 2018, na bezwaar gehandhaafd bij het besluit van 30 oktober 2018 (bestreden besluit 1), de bijstand van appellanten vanaf 29 juni 2018 te beëindigen. De onderzoeksresultaten zijn voor het college ook aanleiding geweest om bij besluit van 3 juli 2018, na bezwaar gehandhaafd bij het besluit van 10 januari 2019 (bestreden besluit 2), de bijstand van appellanten vanaf 1 oktober 2017 in te trekken en de over de periode van 1 oktober 2017 tot en met 31 mei 2018 gemaakte kosten van bijstand tot een bedrag van € 11.955,29 van appellanten terug te vorderen. Aan bestreden besluiten 1 en 2 heeft het college ten grondslag gelegd dat appellanten de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden door bij het college niet te melden dat appellant op geld waardeerbare werkzaamheden in de winkel heeft verricht. Als gevolg daarvan kan het recht op bijstand niet worden vastgesteld. Het college heeft de besluitvorming gebaseerd op de waarnemingen en op de door appellant op 27 juni 2018 afgelegde verklaring.

1.5.

Bij besluit van 15 januari 2019 heeft het college aan appellanten een boete opgelegd van € 2.285,46, omdat appellanten de op hen rustende inlichtingenverplichting hebben geschonden door het college niet te melden dat appellant in de periode van 1 oktober 2017 tot en met 30 mei 2018 op geld waardeerbare werkzaamheden heeft verricht. Het college is daarbij uitgegaan van normale verwijtbaarheid en heeft bij de bepaling van de hoogte van de boete rekening gehouden met recidive en met de draagkracht van appellanten.

1.6.

Bij besluit van 31 mei 2019 (bestreden besluit 3) heeft het college het bezwaar tegen het boetebesluit in zoverre gegrond verklaard dat alleen aan appellant een boete van € 1.523,64 wordt opgelegd. Het college is daarbij uitgegaan van normale verwijtbaarheid en heeft bij de bepaling van de hoogte van de boete rekening gehouden met de draagkracht van appellanten en niet met recidive.

2. Bij de aangevallen uitspraken heeft de rechtbank de beroepen tegen de bestreden besluiten ongegrond verklaard.

3. In hoger beroep hebben appellanten zich op de hierna te bespreken gronden tegen de aangevallen uitspraken gekeerd.

4. De Raad komt tot de volgende beoordeling.

4.1.

De te beoordelen periode loopt van 1 oktober 2017 tot en met 29 juni 2018, de datum met ingang waarvan de bijstand is beëindigd.

4.2.

Appellanten hebben aangevoerd dat door de waarnemingen een ongerechtvaardigde inbreuk is gemaakt op het recht op respect voor hun privéleven als bedoeld in artikel 8 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). De waarnemingen zijn namelijk aan te merken als stelselmatige observaties. Verder hebben de handhavingsmedewerkers waarnemingen in de nabijheid van het uitkeringsadres en bij en in de winkel verricht, en hebben zij appellant een aantal keren in een auto gevolgd van het uitkeringsadres richting de winkel. Daarnaast heeft de sociaal rechercheur die op 5 juni 2017 in de winkel een gesprek met appellant heeft gevoerd met zijn diensttelefoon een video-opname gemaakt van dat gesprek. Tijdens dat gesprek heeft de sociaal rechercheur appellant om de tuin geleid door te vragen of appellant misschien een baantje had voor een van zijn kinderen. Voor deze onderzoekshandelingen bestond geen noodzaak. Het college had kunnen volstaan met enkele kortstondige waarnemingen bij de winkel of met een aantal telefoontjes naar de winkel om vast te stellen of appellant daar aanwezig was. Omdat minder vergaande opsporingsmethoden hadden kunnen en moeten worden gebruikt, is de inbreuk op het privéleven van appellant in strijd met de beginselen van subsidiariteit en proportionaliteit. De waarnemingen moeten daarom, evenals in het geval van de uitspraak van 15 augustus 2017, ECLI:NL:CRVB:2017:2807, als onrechtmatig verkregen bewijs buiten beschouwing worden gelaten. De door appellant afgelegde verklaring moet als een verboden vrucht van de onrechtmatige waarnemingen ook buiten beschouwing worden gelaten.

4.3.

Deze beroepsgronden slagen niet. Hiertoe wordt het volgende overwogen.

4.4.

Appellanten hebben aangevoerd dat de verklaring die appellant op 27 juni 2018 heeft afgelegd niet voor het bewijs mag worden gebruikt, omdat appellant de Nederlandse taal onvoldoende machtig is en tijdens het gesprek niet de hulp van een tolk is ingeroepen.

4.5.

Ook deze beroepsgrond slaagt niet. Volgens vaste rechtspraak (uitspraak van 26 januari 2012, ECLI:NL:CRVB:2012:BV2512) mag worden uitgegaan van de juistheid van een tegenover een sociaal rechercheur of handhavingsspecialist afgelegde en vervolgens zonder enig voorbehoud ondertekende verklaring. Appellanten hebben niet aannemelijk gemaakt dat zich zodanige bijzondere omstandigheden voordoen dat van dit algemene uitgangspunt moet worden afgeweken. Op 27 juni 2018 hebben twee toezichthouders een gesprek met appellant gevoerd en voor de weergave van deze verklaring op ambtsbelofte getekend. Ook appellant heeft de verklaring ondertekend. De zoon van appellanten trad tijdens dat gesprek als tolk/vertaler voor appellant op. Er zijn geen aanwijzingen dat hij de Nederlandse taal onvoldoende beheerste en niet in staat was om voor een deugdelijke vertaling te zorgen. Appellant heeft niet te kennen gegeven dat hij de vragen niet heeft begrepen. Appellant heeft ook niet zelf om een andere tolk gevraagd. Anders dan appellanten hebben aangevoerd, heeft het college daarom niet onzorgvuldig gehandeld door voor het gesprek niet de hulp van een tolk in te roepen. Het college mocht uitgaan van de juistheid van de door appellant afgelegde verklaring en deze aan het bestreden besluit ten grondslag leggen.

4.6.

Appellanten hebben verder nog aangevoerd dat het college ten onrechte heeft aangenomen dat appellant met zijn werkzaamheden in de winkel een inkomen ter hoogte van de toepasselijke bijstandsnorm heeft verdiend, of heeft kunnen verdienen. Deze beroepsgrond slaagt ook niet.

4.7.

4.8.

Uit 4.6.1 en 4.6.2 volgt dat het college heeft aangetoond dat appellant de op hem rustende inlichtingenverplichting heeft geschonden door geen melding te maken van op geld waardeerbare werkzaamheden in de winkel. Appellant kan van het niet nakomen van de inlichtingenverplichting een verwijt worden gemaakt. Het college was daarom in beginsel verplicht een boete op te leggen.

4.9.

Appellant heeft geen omstandigheden aangevoerd op grond waarvan in zijn geval verminderde verwijtbaarheid is aan te nemen. Het college is daarom terecht uitgegaan van normale verwijtbaarheid. In dat geval is 50% van het benadelingsbedrag een passend uitgangspunt bij de afstemming van de boete op het aspect van verwijtbaarheid. Dit is vaste rechtspraak (uitspraak van 23 juni 2015, ECLI:NL:CRVB:2015:1807).

4.10.

Het college heeft, gelet op vaste rechtspraak en rekening houdend met de financiële omstandigheden van appellant, de hoogte van de boete beperkt tot € 1.523,64. Dit is het bedrag dat appellant op basis van een fictieve draagkracht bij een inkomen op bijstandsniveau in maximaal twaalf maanden kan voldoen.

4.11.

Indien de hoogte van de boete aan het oordeel van de rechter wordt onderworpen, dan dient deze zijn oordeel daarover te vormen met inachtneming van de omstandigheden op dat moment. Onder die omstandigheden valt ook de op dat moment bestaande draagkracht uit inkomen en vermogen en de dan geldende beslagvrije voet. Vergelijk de uitspraken van 17 juli 2018, ECLI:NL:CRVB:2018:2155, en 15 december 2020, ECLI:NL:CRVB:2020:3292.

4.12.

Op 1 januari 2021 is de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet van 8 maart 2017 (Stb. 2017, 110) in werking getreden. Met deze wet is de beslagvrije voet voor schuldenaren met een inkomen op of onder bijstandsniveau verhoogd van 90% naar 95% van het netto-inkomen inclusief vakantietoeslag. Appellanten ontvangen sinds 17 juli 2018 bijstand naar de norm voor gehuwden met één kostendelende medebewoner.

4.13.

Gelet op 4.11 en 4.12 gaat de Raad bij de beoordeling van de hoogte van de boete, gelet op de draagkracht van appellanten, uit van een beslagvrije voet van 95% van de toepasselijke bijstandsnorm. Dit betekent dat afstemming van de boete op de draagkracht van appellant meebrengt dat de boete in een periode van twaalf maanden moet kunnen worden terugbetaald, rekening houdend met de voor beslag vatbare ruimte van 5% van de toepasselijke bijstandsnorm. In de situatie van appellant betekent dit dat de boete in beginsel dient te worden bepaald op € 810,98, te weten twaalf maal 5% van de van toepassing zijnde kostendelersnorm van € 1.351,64. De persoonlijke omstandigheden van appellant geven geen aanleiding om de boete verder te matigen. De boete wordt daarom vastgesteld op € 810,98. Deze boete is hier passend en geboden.

4.14.

Uit 4.13 volgt dat het hoger beroep tegen aangevallen uitspraak 3 slaagt en dat deze uitspraak moet worden vernietigd. De Raad zal het beroep tegen bestreden besluit 3 gegrond verklaren en dat besluit vernietigen voor zover het de hoogte van de boete betreft. Met toepassing van artikel 8:72a van de Algemene wet bestuursrecht zal de Raad het boetebedrag vaststellen op € 810,98.