Centrale Raad van Beroep, 16-03-2022, ECLI:NL:CRVB:2022:650, 20/3097 Wajong

Appellant ontvangt sinds 22 januari 2008 een uitkering op grond van hoofdstuk 3 van de Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong), berekend naar een mate van arbeidsongeschiktheid van 80 tot 100%.

Op 21 oktober 2019 heeft appellant het Uwv verzocht zijn Wajong-uitkering te mogen exporteren naar Denemarken. Hierbij is vermeld dat appellant afhankelijk is van de zorg van zijn moeder en/of zus, dat zijn moeder steeds meer afhankelijk wordt van de zorg van zijn zus, dat zijn zus vanwege haar werk naar Denemarken moet verhuizen en dat hij en zijn moeder daarom moeten meeverhuizen. Na verzekeringsgeneeskundig onderzoek heeft het Uwv dit verzoek bij besluit van 5 december 20219 afgewezen. Het hiertegen door appellant gemaakte bezwaar is bij besluit van 11 mei 2020 (bestreden besluit) ongegrond verklaard. Hieraan ligt een rapport van een verzekeringsarts bezwaar en beroep ten grondslag.

Appellant heeft zich in hoger beroep, onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis, primair op het standpunt gesteld dat het in artikel 3:19 van de Wajong neergelegde exportverbod is ingegeven om calculerend gedrag en oneigenlijk gebruik van de regeling te voorkomen. In zijn geval is van oneigenlijk gebruik of calculerend gedrag geen sprake, zodat het exportverbod buiten toepassing moet worden gelaten. Subsidiair heeft appellant aangevoerd dat hij zorgafhankelijk is van zijn moeder en – in steeds hogere mate – van zijn zus. Deze zorgafhankelijkheid kan niet worden weggenomen door appellant te plaatsen in een kleinschalige instelling, zoals door het Uwv aangevoerd, omdat het effect hiervan op appellant, ook volgens de verzekeringsartsen, zou leiden tot een toename van spanningen, stemmingsproblemen en angsten. Appellant zou na 43 jaar van zijn moeder en zus worden gescheiden en bovendien bevinden zij zich dan op grote afstand van appellant. Dit zal het welbevinden van appellant tenietdoen. Verder heeft appellant naar voren gebracht dat de verhuizing van zijn zus naar Denemarken noodzakelijk was, omdat zij vanwege haar specialistische kennis en werkgebied in Nederland geen, maar in Denemarken wel opdrachten krijgt. Appellant is voor zijn inkomen aangewezen op een Wajong-uitkering. Hij heeft geen arbeidsvermogen, zodat hij bij het eindigen van de Wajong-uitkering niet meer in zijn onderhoud kan voorzien. Appellant heeft tot slot aangevoerd dat het niet mogen exporteren van zijn uitkering naar Denemarken hem op een ongerechtvaardigde wijze belemmert in de uitoefening van zijn recht op vrij verkeer en verblijf als Unieburger binnen de Europese Unie. Appellant heeft in dat kader betoogd dat niet voldaan is aan het evenredigheidsvereiste. Ook wordt volgens appellant met het exportverbod een inbreuk gemaakt op het recht op gezinsleven als bedoeld in artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM).

Het Uwv heeft bevestiging van de aangevallen uitspraak bepleit. Hierbij heeft het Uwv eveneens verwezen naar de wetsgeschiedenis, waarin staat dat de situatie waarin ouders/verzorgers van de Wajong-gerechtigde voor hun werk naar het buitenland moeten verhuizen, niet onder de toepassing van de hardheidsclausule kan vallen. Daargelaten de vraag of appellant voor zijn verzorging afhankelijk is van zijn moeder en/of zus, is volgens het Uwv niet gebleken van een voor hen objectieve en dwingende reden om buiten Nederland te gaan wonen. Ook anderszins is volgens het Uwv niet gebleken van zwaarwegende redenen om toepassing te geven aan de hardheidsclausule. Blijkens de wetsgeschiedenis is het exportverbod uitgangspunt en kan toepassing van de hardheidsclausule slechts in uitzonderlijke situaties toepassing vinden. Dat de verhuizing van appellant naar het buitenland betekent dat zijn Wajong-uitkering wordt stopgezet, betekent volgens het Uwv niet dat daardoor inbreuk wordt gemaakt op het recht op familie- en gezinsleven als omschreven in artikel 8 van het EVRM. Hierbij heeft het Uwv verwezen naar de uitspraken van 28 januari 2016, ECLI:NL:CRVB:2016:397 en van 24 juli 2019, ECLI:NL:CRVB:2019:2496.

In artikel 3:19, eerste lid, aanhef en onder c, van de Wajong is bepaald dat het recht op arbeidsongeschiktheidsuitkering eindigt met ingang van de eerste dag van de maand volgend op die waarin de jonggehandicapte buiten Nederland is gaan wonen. Het Uwv kan dit zogeheten exportverbod op grond van het negende lid (thans tiende lid) van dit artikel (de zogeheten hardheidsclausule) buiten toepassing laten of daarvan afwijken voor zover toepassing, gelet op het belang van het eindigen van het recht op arbeidsongeschiktheidsuitkering indien de jonggehandicapte buiten Nederland gaat wonen, zal leiden tot een onbillijkheid van overwegende aard.

In artikel 2 van het Besluit Beleidsregels voortzetting Wajong-uitkering buiten Nederland (Besluit Beleidsregels) is bepaald dat van een onbillijkheid van overwegende aard sprake is indien de jonggehandicapte zwaarwegende redenen heeft om buiten Nederland te gaan wonen en naar verwachting als gevolg van het beëindigen van het recht op arbeidsondersteuning of arbeidsongeschiktheidsuitkering aanmerkelijk nadeel zal ondervinden. Als zwaarwegende redenen worden in ieder geval aangemerkt:

a. het ondergaan van een medische behandeling van enige duur;

b. het aanvaarden van arbeid met enig re-integratieperspectief;

c. het volgen van de woonplaats van degene(n) van wie de jonggehandicapte voor zijn verzorging afhankelijk is en die genoodzaakt is om buiten Nederland te gaan wonen.

In de toelichting op het Besluit Beleidsregels is ten aanzien van het bepaalde in artikel 2, aanhef en onder c, aangegeven dat de redenen waarom de verzorgende personen buiten Nederland gaan wonen objectief en dwingend van aard moeten zijn, en niet in overwegende mate gebaseerd kunnen zijn op een eigen keuze. Verder is vermeld dat de hardheidsclausule steeds aan de hand van de omstandigheden van het individuele geval moet worden toegepast en dat er ook in andere dan de drie hiervoor genoemde situaties grond kan zijn voor toepassing van de hardheidsclausule. Daarom moet in alle gevallen beoordeeld worden of sprake is van zwaarwegende redenen en of het beëindigen van de uitkering een aanmerkelijk nadeel betekent. Het Uwv beoordeelt de omstandigheden zoals die van toepassing zijn op het moment dat de appellant buiten Nederland gaat wonen.

De invulling die het Uwv in zijn beleidsregels aan de toepassing van de hardheidsclausule heeft gegeven is, zoals de Raad eerder heeft geoordeeld, niet onjuist of onredelijk (zie bijvoorbeeld de uitspraak van 18 november 2011, ECLI:NL:CRVB:2011:BU5101).

Uit de wetsgeschiedenis volgt dat het exportverbod van de Wajonguitkering uitgangspunt is en dat met de hardheidsclausule een voorziening is getroffen die kan worden toegepast in die individuele gevallen waarin toepassing van de wet leidt tot onbillijkheden van overwegende aard. Anders dan appellant heeft aangevoerd, is de invoering van het exportverbod niet uitsluitend ingegeven om oneigenlijk gebruik van de regeling of calculerend gedrag te voorkomen. Volgens de wetsgeschiedenis leent de aard en doelstelling van de Wajong zich niet voor export (TK 2001-2002, 27 895, nr. 5, p. 2) omdat de Wajong een uit algemene middelen gefinancierde arbeidsongeschiktheidsvoorziening is die beoogt in Nederland wonende jonggehandicapten een uitkering te geven waardoor ze in staat zijn tot zelfontplooiing te komen. Vergelijk in dit verband ook de uitspraak van de Raad van 28 april 2010, ECLI:NL:CRVB:2010:BM3440, overweging 4.5. De beroepsgrond van appellant dat in zijn geval geen sprake is van oneigenlijk gebruik van de regeling of van calculerend gedrag, treft dan ook geen doel.

De situatie waarin appellant verkeert, moet worden getoetst aan artikel 2, onder c, van het Besluit Beleidsregels. Als een jonggehandicapte volledig zorgafhankelijk is van derden die naar het buitenland verhuizen, geldt daarbij de aanvullende voorwaarde dat sprake moet zijn van een noodzaak voor die derden om buiten Nederland te gaan wonen. De enkele omstandigheid dat appellant voor zijn zorg van hen afhankelijk zou zijn, maakt niet dat reeds daarom sprake is van een zwaarwegende reden.

Appellant heeft betoogd dat het exportverbod in de Wajong een verboden belemmering oplevert van zijn recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de Europese Unie. Hierover overweegt de Raad als volgt.

Ook is geen sprake van een ongerechtvaardigde schending van artikel 8 van het EVRM. Het stond appellant immers vrij om al dan niet met zijn moeder en zus mee naar Denemarken te verhuizen. Bovendien heeft het exportverbod appellant feitelijk ook niet weerhouden om mee te verhuizen. De verhuizing naar het buitenland heeft wel gevolgen voor zijn Wajong-uitkering. Daarmee is echter niet gegeven dat het bestreden besluit inbreuk maakt op het recht op familie- en gezinsleven als omschreven in artikel 8 van het EVRM (zie ook de uitspraak van 16 april 2021, ECLI:NL:CRVB:2021:885).

Uit 4.5 tot en met 4.8 volgt dat het hoger beroep niet slaagt. De aangevallen uitspraak wordt daarom bevestigd.