Centrale Raad van Beroep, 01-08-2023, ECLI:NL:CRVB:2023:1544, 20 / 3087 PW

Uit het dossier en wat er op de (uitgebreide) zitting is besproken is onder meer het volgende naar voren gekomen.

Appellant, vader van twee zonen, had voor de echtscheiding van zijn vrouw een eigen woning en naast het houden van schapen vaak een baan. Na de scheiding, in 2002, leefde hij teruggetrokken in een caravan in een schuur waarvoor hij geen huur hoefde te betalen. Dit was geen officieel adres. Appellant leefde van de aan- en verkoop van schapen die hij liet grazen op al gemaaide graslanden. Omdat boeren gediend zijn met deze zogeheten restbegrazing was dat voor appellant kosteloos. Appellant had geen bankrekening en kocht en verkocht de schapen contant. De prijzen van schapen fluctueren en de netto opbrengst per schaap is enkele tientjes. Appellant had geen zorgverzekering en geen ID kaart omdat hij dat niet kon betalen. In 2013 en twee keer in 2018 heeft appellant bijstand aangevraagd, maar niet toegekend gekregen onder andere omdat hij geen officieel adres had. Vanaf 1 oktober 2018 heeft appellant een woonruimte gehuurd waarvan de huur door anderen werd betaald omdat hij dat zelf niet kon. Maar hij heeft toen geen bijstand aangevraagd. Appellant is via de afdeling WMO van het college bekend bij de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ), een instelling voor mensen die (psychische) hulp nodig hebben maar het niet zelf vragen. Van 28 juli 2019 tot 26 september 2019 was appellant gedetineerd, naar zijn zeggen voor het niet goed registreren van schapen bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en in verband met openstaande schulden. Hij was aangeslagen door de detentie en heeft hulp gevraagd bij het maatschappelijk werk.

Op 28 oktober 2019 heeft appellant bijstand aangevraagd op grond van de PW met als gewenste ingangsdatum 1 oktober 2019. Het was hem niet gelukt om de aanvraag eerder te doen, omdat appellant geen DigiD en geen sms-code had en een aanvraag op papier niet mogelijk was. Appellant heeft vermeld dat hij heeft geleefd van de aan- en verkoop van schapen, dat er veel is gebeurd waardoor hij op dat moment geestelijk niet in staat is om te werken en geen geld meer heeft om van te leven.

Naar aanleiding van de aanvraag heeft het college bij brieven van 30 oktober 2019, 7 november 2019 en 18 november 2019 bij appellant gegevens opgevraagd, onder andere hoe hij de afgelopen drie jaar in zijn levensonderhoud heeft kunnen voorzien, inclusief bewijsstukken zoals bijvoorbeeld een boekhouding. Vanaf begin november 2019 is er regelmatig contact geweest met appellant. Hij heeft te kennen gegeven dat hij niet alle gevraagde gegevens heeft, slecht slaapt en hulp nodig heeft. Appellant heeft een schriftelijke verklaring verstrekt van zijn maatschappelijk werker van 14 november 2019 en een verklaring van 27 november 2019 opgesteld door zijn sociaal raadsvrouw. De hulpverleners hebben huurtoeslag voor appellant aangevraagd, de door het college gevraagde detentieverklaring bij de PI opgevraagd, aan het college zo goed mogelijk inzicht gegeven in de situatie van appellant over (oude) voertuigen die (nog) op zijn naam stonden, zijn woon- en leefsituatie, de schapen, schulden en leningen en er zijn een factuur van 7 oktober 2019 en stallijsten van de RVO ingeleverd van 23 oktober 2019 en 23 november 2019. Appellant heeft nooit een boekhouding bijgehouden en heeft pas sinds kort een bankrekening.

Het college heeft zelf onderzocht of appellant als zelfstandig ondernemer kan worden aangemerkt maar kon dat niet vaststellen. In een e-mail van 11 november 2019 van de consulent zelfstandigen staat dat appellant een UBN-nummer heeft bij de RVO maar niet is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Voor een particuliere schapenhouder of hobbybedrijf is dat ook niet verplicht. Uit een op verzoek van het college ingesteld onderzoek van de FIOD van 26 november 2019 blijkt dat appellant voor het eerst sinds juli 2018 een bankrekening heeft, dat hij daarop over november en december 2019 huurtoeslag heeft ontvangen, dat hij geen onroerend goed heeft en geen aangifte heeft gedaan voor de inkomstenbelasting.

Bij besluit van 3 december 2019 (primaire besluit) heeft het college de aanvraag afgewezen op de grond dat appellant in strijd met de op hem rustende inlichtingenverplichting van artikel 17, eerste lid van de PW niet alle gevraagde gegevens heeft overgelegd, waardoor het recht op bijstand niet kan worden vastgesteld. In het bezwaarschrift tegen deze afwijzing heeft de sociaal raadsvrouw aangevoerd dat geen rekening is gehouden met de aangeleverde informatie en de situatie van appellant. Hij is vanaf zijn jeugd bezig met schapen, heeft van huis uit weinig tot niks meegekregen over het bijhouden van administratie en het belang daarvan en terwijl bekend was dat appellant geen identiteitsbewijs en zorgverzekering kon betalen blijft het college daarnaar vragen. De gebeurtenissen in het verleden en de detentie hebben veel impact gehad op de geestelijke toestand van appellant.

Op 17 december 2019 heeft appellant een nieuwe aanvraag ingediend. In de rapportage over deze aanvraag staat dat appellant alsnog de gevraagde bankafschriften heeft overgelegd. Daaruit blijkt dat er behalve de toeslagen geen af- en bijschrijvingen zijn. Appellant heeft zelf geen computer en voor het inloggen bij het Identificatie & Registratiesysteem (I&R) van de RVO heeft hij de hulp nodig van zijn zoon. En de PI heeft op 17 december 2019 alsnog de eerder al gevraagde detentieverklaring afgegeven.

Bij besluit van 6 mei 2020 (bestreden besluit) heeft het college het besluit van 3 december 2019 gehandhaafd. Het college was van oordeel dat om essentiële gegevens is gevraagd waarover appellant redelijkerwijs de beschikking kon krijgen. Bij afwezigheid van een verifieerbare inkomstenbron lag het op de weg van appellant om met objectieve en verifieerbare informatie aannemelijk te maken hoe hij in het (recente) verleden in zijn levensonderhoud heeft voorzien. Dat appellant geen zorgvuldige administratie heeft bijgehouden komt in beginsel voor zijn rekening en risico. Er zijn geen schriftelijke bewijsstukken overgelegd waaruit blijkt dat appellant als gevolg van psychische klachten redelijkerwijs niet aan de inlichtingenverplichting zou kunnen voldoen.

Na de aanvraag van 28 oktober 2019, waar de aangevallen uitspraak over gaat, en de aanvraag van 17 december 2019 heeft appellant nog bijstandsaanvragen gedaan op 15 januari 2020 en 3 september 2020. Van 13 juli 2020 tot 13 januari 2021 heeft appellant een contactverbod gehad met medewerkers van het college in verband met de verbale agressie van appellant. Over de aanvraag van 3 september 2020 heeft de rechtbank Noord-Nederland in de uitspraak van 22 februari 2023, nr 22/1527, overwogen dat het recht op bijstand in ieder geval van 3 september 2020 tot en met 18 april 2021 schattenderwijs kan worden vastgesteld. De bankafschriften over die periode bevestigen de verklaring van appellant dat de zoon van appellant zijn huur en vaste lasten betaalde en dat appellant verder leefde van de zorg- en huurtoeslag en de voedselbank.

2. Bij de aangevallen uitspraak heeft de rechtbank het beroep tegen het bestreden besluit ongegrond verklaard. De rechtbank heeft overwogen dat appellant moet aantonen hoe hij in de maanden voor de aanvraag en tot het primaire besluit in de noodzakelijke kosten van het bestaan heeft voorzien en geoordeeld dat appellant daarover geen duidelijkheid heeft verschaft. Hij heeft geen boekhouding en geen bankafschriften overgelegd en het is onduidelijk hoeveel schapen hij had ten tijde van zijn aanvraag. Als gevolg hiervan kan het recht op bijstand over de te beoordelen periode niet worden vastgesteld.

3. Appellant is het met de uitspraak van de rechtbank niet eens. Appellant heeft tegen die uitspraak aangevoerd dat hij geen schapenhandelaar is. Hij had een aantal schapen als hobby. Hij haalt geen inkomsten meer uit de schapen. In het verleden had hij meer schapen, die hij heeft verkocht om in zijn levensonderhoud te voorzien. Over de aankoopbon van 7 oktober 2019 heeft appellant in hoger beroep een ongedateerde schriftelijke verklaring overgelegd ‘Bewijs verkocht vee’. Daarin stelt hij dat zijn zoon hem na de detentie schapen heeft gegeven om van te leven en wat te doen te hebben. Hij heeft meerdere keren via zijn sociaal raadsvrouw een stallijst aan het college gestuurd met het aantal schapen. Appellant stelt sinds de aanvraag in de gehuurde woonruimte te wonen. De huurbaas en buren kunnen dat beamen. Appellant leent al ongeveer een jaar geld van zijn zoon om de huur te betalen.

4. Appellant heeft vlak voor de zitting, op 15 juni 2023 een noodkreet en een hartenkreet geuit. Hij ervaart strijd vanaf eind september 2019 terwijl hij hulp nodig heeft. Hij schrijft onder andere: “Politie schuldhulpverlening, sociale raadsvrouw, advocaat, juridisch loket, de ombudsman, OGGZ, slachtofferhulp en Mediation ben ik geweest, AUB 1 !! persoon die me helpt om e.e.a. op schrift te zetten.” Appellant is inmiddels weer dakloos. Het college heeft in reactie op vragen van de Raad op 7 juni 2023 laten weten als het meest knellende probleem te zien dat er onvoldoende gegevens zijn om vast te stellen of appellant van 1 oktober 2019 tot 4 december 2019 in bijstandbehoevende omstandigheden verkeerde. Met een uitspraak van de Raad over de aanvraag van 28 oktober 2019 zou in feite nog niets zijn opgelost, omdat het college nog steeds geen grip kan krijgen op de situatie van appellant ook daarna. Op de zitting hebben partijen met de Raad onderzocht of zij onderling tot een oplossing zouden kunnen komen over een langere periode. Er is onder andere gesproken over de brief ‘Participatiewet in balans’ van de minister van Armoede, Participatie en Pensioenen aan de Tweede kamer van 21 juni 2022 en over het rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau van 9 juni 2023 ‘Een brede blik op bijstand’. Daaruit volgt onder andere dat mensen met multi-problematiek in de knel komen en dat een verminderd ‘doen-vermogen’ geen reden zou moeten zijn om bijstand te weigeren, maar juist reden om mensen te helpen. Ondanks de inzet van het college en appellant is het partijen niet gelukt om op de zitting tot een oplossing te komen die voor beiden acceptabel is. Wel hebben zij beiden geuit dat het jammer was dat de mediation in het verleden niet echt van de grond was gekomen.